Abstract:
بررسی اسطوره شناختی موجودات وهمی در یکی از معروفترین داستانهای عامیانة فارسی هدف اصلی این مقاله است. چون به کارگیری نقد اسطوره ای برای داستانهای عامیانه از سوی برخی صاحب نظران بی اعتبار و نامناسب دانسته شده است، در ابتدای مقاله تلاش می شود با طرح تئوری های معروف در هر حوزه و با گشودن محتوای تعاریف مرتبط با افسانه و اسطوره رابطۀ متقابل معنایی و ریشه های مشترک هریک بازشناسی شود. همچنین چون کاربرد نقد ادبی به ویژه نقد اسطوره ای برای آثارادبیات شفاهی در کشور ما چندان معتبر و شناخته شده نیست، در بخش هایی از مقاله به فضای گستردۀ ادبیات شفاهی به عنوان بستری آماده برای اعمال گونه های مختلف نقد ادبی، به ویژه نقد اسطوره ای، اشاره می شود. در انتها به عنوان نمونه، ابزار نقد اسطوره ای، برای بررسی و بازشناسی عناصر وهمی و موجودات ماورایی یکی از شناخته شده ترین آثار داستانی ادبیات شفاهی یعنی داستان سلیم جواهری به کاربرده می شود. تازگی این مقاله در ترکیب عناصر نقد اسطوره ای در متن مأخوذ از ادب شفاهی است که خود سرآغاز راهی طولانی در بازشناسی متون ادبیات عامه به شمار می رود. واژههای کلیدی: نقد اسطورهای، افسانههای عامیانه، داستان سلیم جواهری، همزاد، غول، پری، دوالپا، نسناس، گاو دریایی.
Machine summary:
"نقد اسطورهشناختی دیوها و موجودات ماوراییدر داستان«سلیم جواهری» معصومه ابراهیمی* مدیر گروه مردمشناسی دانشنامۀ ایران ومدیر علمی دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران در مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی کیده {IBبررسی اسطورهشناختی موجودات وهمی در یکی از معروفترین داستانهای عامیانۀ فارسی،هدف اصلی این مقاله است.
سرانجام،برای نمونه،ابزار نقد اسطورهای برای بررسی و بازشناسی عناصر وهمی وموجودات ماورایی یکی از شناختهشدهترین آثار داستانی ادبیات شفاهی یعنی داستان سلیمجواهری به کار برده میشود.
نکتۀ بسیار مهمی که مارزلف در تحلیل داستان به آن اشاره میکند این است کهسلیم جواهری فقط داستانی با مضامین عامیانه و سرگرمکننده نیست؛بلکه میتوان بهآن به مثابۀ مدرکی آگاهانه از قواعد اساسی آداب اجتماعی نگریست(همان،223).
. اسطوره و افسانه آیا اسطوره و افسانه گونههای یک جنساند؟به نظر میرسد تأکید بر برخی اجزاء وعناصر تعریفهای اسطوره و ابهام در تعریف مفاهیمی همچون عامه(یا عامیانه)وافسانه مهمترین عاملی است که گاه کاربرد نقد اسطورهای را برای آثار ادبیات عامهبه ویژه افسانه مجاز نمیشمرد.
پراپ نیز در پاسخ به نقد لوی استراوس،دیدگاه خود را دربارۀ اسطوره و پیوند آن رابا قصه و داستانهای پریان بازگو کرده است(1371:98-214).
خوشبختانه،دوروایت از داستان سلیم جواهری به کوشش محمد جعفری قنواتی به چاپ رسیده و ایننقد اسطورهای برپایۀ همین تصحیح صورت گرفته است.
آیا میان گوهرشب چراغ به عنوان نهاد آگاهی و روشنایی با پشه که نیروی کورکنندۀ غرور را ازگاو ماهی دور کرد،رابطهای وجود دارد؟ تیجهگیری در این پژوهش تلاش شده است ارزشهای متعالی متون و ادبیات شفاهی نشان دادهشود و کاربرد ابزارهای نقد ادبی برای اینگونه متون موجه شود."