Abstract:
این پژوهش به طبقه بندی موضوعی و تحلیل پربسامدترین موضوعات حکمی مطرح شده در مثنوی غنایی «خسرو و شیرین» نظامی و مقایسه ی آن با «شیرین و خسرو» امیرخسرو دهلوی و هاتفی پرداخته است. این مقایسه یکی از امتیازات متعدد اثر حکیم نظامی گنجوی را نسبت به آثار مقلدانش روشن می سازد زیرا توجه خاص این حکیم گرانقدر به حکمت و پند و اندرز در بطن یک داستان عاشقانه، چه از نظر تعداد ابیات اختصاص یافته به این مطلب و چه از جهت تنوع مضامین حکمی مطرح شده در دل داستان بی نظیر است. در بخش های بعدی نیز نحوه ی بیان اندرزهای حکمت آمیز، حکیم ترین شخصیت های هر اثر و حکمت آمیزترین بخش های هر منظومه مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. در این موارد استادی حکیم گنجه در نحوه ی داستان-پردازی و دقت وی در شخصیت پردازی داستان در مقایسه با مقلدان او، امیر خسرو دهلوی و هاتفی، روشن می گردد. بدیهی است نتایج این پژوهش با تمرکز بر داستان «خسرو و شیرین» صورت گرفته است و مقایسه ی سایر آثار نظامی با مقلدانش از این منظر در جهت تایید، تکمیل و تحکیم نتایج به دست آمده مؤثر خواهد بود.
Machine summary:
"(جدول شماره 1) موضوعات حکمت آمیز نظامی امیرخسرو هاتفی 1 وصف بیوفایی دنیا و لزوم دلکندن از آن 189 بیت 53بیت 12 بیت 2 مرگ و رستاخیز 38 9 14 3 عشق 29 14 7 4 عدالت و پرهیز از ستم 32 16 21 5 مکافات عمل 18 11 3 6 سخن 12 - - 7 زن 11 - - 8 رازداری 9 - - 9 بخت و اقبال 22 - - 10 جنگ با دشمن 11 - - 11 ضعف جسمی و عقلی آدمی 6 4 - 12 دم غنیمت شماری 7 20 - 13 خصوصیات لازم برای یک پادشاه خوب - 47 - 14 ستایش صفات و اعمال پسندیده : قناعت و خرسندی سخاوت و خرج کردن برای خود و دیگران صبر و بردباری خضوع و افتادگی خوی خوش رای وخرد ، تدبیر و اندیشه کم خوری پاکی نژاد و صافی اصل و سرشت زهد اعتدال مال و ثروت هنر محکم کاری غیرت 13 9 8 3 3 9 12 5 2 9 - - 2 - 2 - - - - 8 - 2 - - 9 - - 5 - - - - - - - - - - - 5 - - 15 نکوهش صفات و اعمال ناپسند: سؤال از خسیسان و فرومایگان عیبجوییاز دیگرانو غیبتکردن خوردنغم دنیا راه و رسمنونهادن و رسومکهنرا منسوخ ساختن تکیه بر جسم و لذتهای نفسانی غفلت تقلب و ناراستی غرور پسندیدهنبودنخوشروییبسیاراز نیکورویان 4 7 13 2 3 2 7 - - 4 - - - - - - - - - - - - - 5 16 سایر موارد: وصف خوشی های جوانی و زودگذری آن وصف پیری و لزوم بیداری در آن دوران باد آورده را باد می برد مشکلات بزرگتر انسانهای بزرگ مضمونحدیث «منعرفنفسهفقد عرف ربه» قدر و ارزش صبحگاه هر چیزی روزی به کار آید نسیان آدمیزاد عزیزان از دست رفته را سختیبیماریدرشبو بیشتراز آن بیمارداری طعنه به واعظ و زاهد وفای بیشتر برخی بیگانگان از خویشان 10 8 8 5 5 7 3 - 2 2 3 - - - - - - 2 17 - - - - - - - - - - 9 - - - - - چنانکه در جدول فوق مشاهده میشود پربسامدترین موضوع مورد توجه نظامی لزوم دل کندن از دنیا و ترک تعلقات دنیایی است."