Abstract:
این پژوهش به بررسی رابطه بین دین و مبانی اسلامی با علوم اجتماعی پرداخته است. هدف این نوشتار یافتن پاسخهای قرآن کریم و روایات اهلبیت علیهمالسلام به پرسشهایی است که در روایتهای گوناگون رویکرد گزینش عقلانی، پیرامون متغیرهای اثرگذار در تعریف، شکلگیری و کنترل کجروی مطرح است. از اینرو، محورها و پرسشهای اساسی موردنظر در این روایتها، گردآوری و در مقولههایی موضوعی دستهبندی شده است. مقولهها به شکل پرسش بر قرآن کریم و منابع حدیثی شیعه، عرضه، و محصول در قالب توصیف دیدگاههای قرآنی و حدیثی ناظر به آنها ساماندهی شده است. تحقیق از نوع «تحلیل محتوای توصیفی و کیفی»، و هدف جزئی پژوهش، «تحلیل محتوای قرآن و منابع روایی و تفسیری» است. موضوع مقاله عبارت است از: توصیف نگاه قرآن و احادیث شیعه پیرامون ابعاد نقش آفرینی «گزینش عقلانی» در تعریف، تبیین و کنترل کجروی.
Machine summary:
"رویکرد «گزینش عقلانی» به دلایلی چند، به دیدگاهی غالب در حوزه تبیین کجروی بدل شده است: نخست، نقش مهم آن در شکل دادن به برخی تبیینهای عمده کجروی؛ دوم، حضور جدی مؤلفههای آن در روایتهای نوین تبیینهای کجروی؛ سوم، نقطه عطفی که در محتوای رویکردهای کلاسیک ایجاد کرده است؛ و دیگر آنکه نظریههای معاصر گزینشی، گستره وسیعی از نظریههای روانشناختی وجامعهشناختی را پوشش داده و با مدنظر قرار دادن عوامل مورد عنایت در آنها، به تبیین رفتار افراد در جامعه میپردازند.
83 نظریهپردازان مبادله با پذیرش این فرض که افراد براساس منافع فردی دست به کنش میزنند، و کنشهای آنان در خلأ صورت نمیگیرد، بلکه «هر کسی در ازای آنچه که میگیرد، چیزی باید بدهد و در صورت بیتوجهی به دیگری، هیچ تعامل اجتماعی صورت نخواهد گرفت»، 84 بر اهمیت و نقش محاسبه و سنجش در اعمال انسان تأکید کرده و بر این اعتقادند که دریافت پاداش همیشه متضمن هزینه است و هزینه به عنوان کوششی تعریف میشود که منتج به حصول رضایت و پاداشهای بالقوهای شده است که در نتیجه، یک انتخاب من و کنارگذاشتن انتخابهای دیگر حاصل شده است.
تحلیل محتوای آیات قرآن کریم و روایات موجود در منابع اسلامی ـ مشخصا منابع شیعی ـ ما را به این نتیجه رسانده است که این منابع در تحلیلهای خود از رفتار کجروانه، به تمام محورهای مطرحشده در تحلیلهای خرد، میانبرد و کلان رویکرد گزینش عقلانی پرداختهاند و این رویکرد را به عنوان یکی از راهکارهای مهم در حوزه تبیین و کنترل کجروی به کار گرفتهاند."