Abstract:
مقاله حاضر تلاشی است برای نشان دادن مسائل اتباع ایران در عتبات عالیات و نگرش و راهکارهای دو دولت ایران و عثمانی برای حل مشکلات اتباع ایرانی. چنین به نظر میرسید بعد از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم (جمادی الثانی 12663/31 مه 1847) اختلافات ایران و عثمانی از راه مسالمت آمیز حل خواهد شد، اما حضور گسترده اتباع ایرانی در عتبات عالیات و مشکلات ایجاد شده در ابعاد اجتماعی، حقوقی و مالی از سوی دولت عثمانی برای آنان، مناسبات ایران و عثمانی را سخت متزلزل کرد. پژوهش حاضر نشان می دهد تلاشهای دو دولت در حل این بحران تا پایان دوره قاجاریه بینتیجه ماند.
The aim of this article is to signify the problem of Iranian citizenry in Atabaat Aliyaat with the attitude and remedy of Iran and Ottoman Empire for solving these problems. It seemed that after the conclusion of second Erzurum treaty (2nd Jumada al-thani 1263 AH/ 31 May 1847 AD) conflicts between Iran and Ottoman Empire would be solved in a peaceful fashion، whereas the vast presence of Iranians in Atabaat Aliyaat and the social، legal and financial problems that Ottoman government posed for them، sorely destabilized the Irano - Ottoman Empire relation. The efforts of two governments for solving this crisis were indecisive until the end of Qajar period.
Machine summary:
چنين به نظر مي رسيد بعد از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم (جماديالثاني ٣١/١٢٦٦٣ مه ١٨٤٧) اختلافات ايران و عثماني از راه مسالمت آميز حـل خواهـد شـد، امـا حضور گسترده اتباع ايراني در عتبات عاليات و مشکلات ايجـاد شـده در ابعـاد اجتماعي ، حقوقي و مالي از سوي دولت عثماني بـراي آنـان، مناسـبات ايـران و عثماني را سخت متزلزل کرد.
مخالفت اتباع ايراني در پذيرش قوانين امر شده از سوي دولت عثماني از يک سو و پافشاري مـاموران عثمـاني در اجراي اين قوانين در شهرهاي مقدس عراق شرايط سختي در بـاب روابـط ديپلماتيـک براي دو دولت ايران و عثماني ايجاد کرد.
در خصوص روابط ايران و عثماني در دوره قاجاريه تحقيقات نسبتا گستردهاي صورت گرفته ، اما درباره مسئله اتباع ايراني در عتبات عاليات و تاثير آن در مناسـبات دو کشـور پس از انعقاد عهدنامه دوم ارزروم هيچ گونه پژوهش مستقلي نگرفته اسـت .
اهميت اين عهدنامه در تاريخ ايران، اين است که با انعقاد اين معاهده کنترل سياسي ايران بر بين النهرين و بغداد پايان يافت و تمام سرزمين هايي که کشور عراق امروزي را تشکيل مي دهند به تصرف دولت عثماني در آمد، و عهدنامه هايي که بعد از ايـن تـاريخ دولـت عثمـاني در مرزهـاي شـرقي قلمرواش با دولت ايران منعقد کرد بر مبناي اين معاهده صورت گرفـت ؛ منـوچهر پارسادوسـت ، (١٣٧٠)، ريشه ي اختلافات ايران و عراق، تهران: شرکت سهامي انتشار، صص ٤٨ـ٣٨.
٢ يکـي ديگـر از مشکلات اتباع ايراني در عراق مسئله تملک و پرداخت ماليات از سـوي آنـان بـه دولـت عثماني بود که نزاع بر سر اين موضوع روابط دو کشور ايران و عثمـاني را سـخت متزلـزل کرد.