Abstract:
غرب و جنوبغرب ایران، بهدلیل همجواری با پهنههای وسیع بیابانی عراق و شمال عربستان، بهطور پیوسته در معرض پدیدهی گردوغبار قرار دارد. در این مطالعه بهمنظور تعیین دورههای مورد مطالعه، از دادههای پدیدهی گردوغبار و میزان دید افقی در دورهی زمانی 2000 تا 2011 و تصاویر ماهوارهای سنجندهی مادیس استفاده شد. سپس برای شناسایی الگوهای همدید حاکم در زمان رخداد گردوغبار در فصل بهار با انتخاب 15 دوره رخداد گردوغبار در فصل بهار، دادههای شبکهبندیشدهی دما، فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل، نم ویژه و نسبی، سرعت قائم، مولفهی باد زناری (U) و نصف النهاری (V)، برای ترازهای متفاوت از NCEP/NCAR تهیه و پس از تولید نقشه و پردازشهای آماری، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته شد. الگوهای همدید انتشار گردوغبار در فصل بهار در غرب ایران، به سه الگوی پویا، گرماپویا و گرمایی گروهبندی میشوند. در الگوی پویا، سیستمهای مهاجر بادهای غربی در شکلگیری گردوغبار، نقش تعیین کنندهای دارند. بدین صورت که شکلگیری ناوه غربی، الگوی بندالی زوجی یا بندالی امگایی در تراز میانی و پیرو آن، ایجاد مرکز همگرایی سطحی و کنش دو مرکز واگرایی بالایی و همگرایی سطحی، همراه با جبههزایی در منطقه، موجب تشدید ناپایداریها و افزایش سرعت باد در مناطق خشک مجاور ایران شده که بهدلیل عدم تغذیهی رطوبتی کافی، گردوغبار ایجاد میشود. در الگوی گرماپویا، گردوغبار هم تحت تاثیر شرایط حرارتی سطح زمین در عرضهای پایین در کشور عربستان ایجاد میشود و هم در اثر نفوذ ناوه غربی در تراز میانی جو در عرضهای بالاتر که حاصل آن، افزایش ناپایداری در کشور عراق است. الگوی گرمایی مربوط به اواخر فصل بهار بوده که پرفشار جنبحاره، پدیدهی غالب جو بالا در عرضهای پایین بهشمار میرود و گردوغبار در اثر شکلگیری کمفشارهای گرمایی و افزایش سرعت باد در مناطق خشک مجاور ایران ایجاد میشود.
Machine summary:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) الگوی گرماپویا(مطالعهی موردی 12 تا 14 آوریل 2011) در این الگو،از یکسو سیستمهای مهاجر بادهای غربی عامل ایجاد گرد و غبار در کشور عراق است(مشابه الگوی پویا)واز سوی دیگر به دلیل استقرار پرفشار جنبحاره در شبهجزیرهی عربستان و ایجاد شرایط پایدار در ترازهای میانی جو درجنوب خلیج فارس،الگوهای گرمایی سطح زمین سبب ایجاد گرد و غبار در غرب و جنوبغرب ایران میشود.
گردش هوا در اطرافاین چرخند گرمایی و ایجاد ناپایداری سطحی،همچنین سرعت زیاد باد و کمبود رطوبت در سطح زمین-در اثر افزایشدما و وجود پهنههای بیابانی وسیع در کشور عربستان-دلیل وقوع گرد و غبار بوده و سبب کاهش میزان دید افقی در روز13 آوریل در جنوبغرب ایران تا حدود 200 متر شده است.
در طول این دوره،فرارفت قائم هوا(0/2-پاسکال بر ثانیه)درعرض 35 درجه،نشاندهندهی وجود ناپایداری و حرکات صعودی روی کشور عراق و غرب ایران،در منطقهی کمفشاراست که به دلیل عدم وجود رطوبت کافی برای ایجاد بارش و سرعت زیاد باد،این ناپایداری سبب ایجاد گرد و غبار و انتقالآن به ترازهای میانی جو شده است.
بنابراین عاملی که میتواند توجیهکنندهی علت ایجاد گرد و غبار در روز اول ژوئن(درالگوی گرمایی)باشد،افزایش دما در منطقه و گسترش زبانهی کمفشار خلیج فارس روی عراق بر اثر افزایش دما،ضعفرطوبت و سرعت زیاد باد در سطح زمین با توجه به شیو شدید فشار است(شکل 17-ب).
4. الگوی گرمایی مربوط به دورهی گرم فصل بهار است؛یعنی زمانی که پرفشار جنبحاره سبب ایجاد شرایطپایدار در ترازهای میانی جو در عرضهای بالاتر کرده و عامل ایجاد ناپایداری تنها کمفشارهای حرارتی سطح زمین استکه بر اثر افزایش دما در منطقه،باعث تقویت کمفشار خلیج فارس و کشیده شدن زبانههای آن روی کشور عراق شده وشیو بالای فشار را در منطقه ایجاد میکند."