Abstract:
در بیستوپنج سال گذشته فهم ما از مفهوم تکتونیک جنبا بسیار کاملتر شده است. همین امر پژوهشگران را با سوال بسیار مهمی روبهرو کرده است و آن اینکه درکل، تکتونیک فعال پوسته در مناطق قارهای چه تاثیری بر جوامع انسانی گذاشته و میگذارد. مروری بر آثار منتشره مبین دو دیدگاه غالب در تحلیل میان تکتونیک فعال با انسان و مدنیتها است. گروهی همجواری سکونتگاهها با گسلهای لرزهزا را بهانه قرار داده و با تاکید بر فجایع رخ داده در طول تاریخ، تلاش در نشان دادن ویژگیهای مرگبار این پدیدهی طبیعی دارند. گروه دوم به حضور توام گسلها و آب اشاره داشته و همزمانی خطر ـ حیات را در حواشی گسلهای فعال یادآور شده، مجموعه عواملی مستقل از لرزهخیزی را مورد توجه قرار دادهاند و تکتونیک را عاملی بسیار با اهمیت در سیر تکاملی نوع بشر و مدنیتها دانسته و شکلگیری و قوام تمدنهای کلان را ناشی از آن دانستهاند. این مقاله تلاش دارد تا با مرور بر مهمترین آثار منتشره در این زمینه، به معرفی و تحلیل دیدگاهها بپردازد. روش بهکار رفته در این پژوهش کتابخانهای و تحلیل محتوا بوده و نتایج بهدستآمده حاکی از آن است که با در نظر گرفتن عامل زمان، میتوان فهم بهتری از رویکرد دوم داشت. در این تحلیل ارتباط میان سطوح مختلف بومشناختی با انواع حرکات تکتونیکی مورد توجه قرار گرفته و همخوانی جالبی میان ساختار سلسلهمراتبی کمربندهای چینخورده با ساختار تمدنهای کلان در چهار سطح، مدنظر قرار گرفته است. بر این اساس کوچکترین اجتماعات انسانی در مقیاس محلی، در حاشیهی گسلهای فعال شکل گرفتهاند، در عین حال در مقیاسی کلان ، تمدنهای جهان باستان در حاشیهی کمربند چینخورده و بسیار جنبا (آلپ هیمالیا) در بازهی زمانی دههزار ساله ظهور و افول کردهاند.
Machine summary:
"retniP&relleK (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) این گروه با تحلیل چشماندازها و مورفولوژی سطح زمین،چگونگی تأثیرپذیری انسان اولیه و نیز،بستر حاصل شده از فرآیندهای تکتونیکی را مورد توجه قرار داده و بر مثبت بودن نقش تکتونیک در قبال جوامع انسانی تأکید داشتهاند.
در حالت اول،نقش مخرب و هویتزدای تکتونیک موردنظر وبده و در رویکرد دوم،به حضور گسل و آب مناسب اشاره دارد که سبب تجمع اجتماعات انسانی در حاشیهی گسلها شده و نقش سازندگی و هویتزای تکتونیک مورد توجه قرار گرفته است.
بنابراین سؤال تحقیق در پژوهش پیش رو این بوده که تألیفهایی که نقش تکتونیک را در قبال مدنیتها و انسان سازنده میدانند،عوامل اثرگذار و نوع ارتباط آنها چگونه و به چه نحوی است؟ مواد و روشها در این مقاله تلاش شده تا با مرور شاخصترین مقالهها،این بخش از علم مورد توجه قرار گیرد.
فورس بر این اساس به معرفی تمدنها میپردازد و آنها را مدنیتهای تکتونیکی وابسته به حاشیهی برخوردی پلیتهای قارهای میداند ),ecroF 546:8002( ،فورس نشان میدهد که دست کم سیزده کانون کلان تمد نی،در حاشیهی کمربند آلپ هیمالیا واقع شده است و همبستگی بسیار بالایی میان این مرز برخوردی تکتونیکی با تمدنها یباستانی وجود دارد و یکی از مهمترین آنها را منابع آبی میداند(شکل شمارهی 3).
جکسون نیز در ایران مرکزی،نشان میدهد که چگونه یک گسل میتواند سطح ایستایی را در مقیاس محلی تغییر داده و منبع بسیار خوبی برای به دست آوردن آبهای زیرزمینی شود یا با فورمزایی در سطح،سبب ایجاد دریاچههای سطحی شده که آن نیز موجد مدنیتهای بعدی در حاشیهی همین دریاچههای بستهی محلی شده است ),noskcaJ 4191-3191:6002( (شکل شمارهی 4)."