Abstract:
فلاسفه، مبدأ سلسله عقول؛ یعنی «عقل اول» را صادر نخستین میدانند و عرفای مسلمان، حقیقت محمدی (ص) را اولین مخلوق میخوانند و در روایات از عقل، قلم، روح و نور پیامبر (ص) به عنوان مخلوق اول یاد میشود. این مقاله به تبیین دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا در مورد صادر اول میپردازد و در این مسیر توجه خود را بر این مسأله معطوف میکند که آیا واقعیت همه این تعابیر مختلف، برهم منطبق است و به طور خاص، آیا حقیقت و باطن پیامبر خاتم (ص) میتواند مصداق صادر اول باشد یا خیر؟ نویسنده میکوشد مبانی اختلاف نظر ابن سینا و ملاصدرا در این موضوع را روشن کند و معتقد است که این اختلاف مبتنی بر رد یا قبول اصالت و تشکیک وجود، حیات قبلی نفس و متفاوت یا برابر دانستن ذات و ماهیت پیامبر (ص) با ذات و ماهیت سایر انسانهاست.
Machine summary:
"با جستجو در آثار ابن سینا، جز این سه مورد، مورد دیگری مشاهده نمیشود که به احادیث مربوط به صادر اول که در کتب حدیث آمده، اشاره شده باشد و با اینکه از استناد شیخ به دو حدیث مشهور «اول ما خلق الله العقل» و «اول ما خلق الله القلم» میتوان حدس زد که او با احادیث دیگر این باب که مثلا روح یا نور پیامبر (ص) را به عنوان مخلوق اول معرفی میکنند نیز آشنا بوده است، اما در هیچ یک از مکتوبات او اثری از انطباق عقل اول بر نور پیامبر خاتم و یا ذات و حقیقت حضرت (ص) نیست و میتوان نتیجه گرفت که شاید بوعلی با عدم نقل و عدم انطباق فوق الذکر به نوعی، رای خود در این مورد را روشنتر کرده است.
البته، معادل و منطبق نشمردن صادر اول با حقیقت و باطن ذات محمدی -صلی الله علیه و آله- از سوی شیخ الرئیس به این معنا نیست که در شأن و مقام انبیا، خصوصا در رفعت مقام نبی خاتم (ص) از سوی او خللی وارد شده است، زیرا چنانکه در جای خود روشن است،12 شیخ برترین مقام در عالم ماده و نوع انسان را مختص انبیا و در میان ایشان متعلق به نبی خاتم (ص) میداند، اما از آنجا که منکر ذومراتب بودن وجود است و معتقد است که مرز عوالم و مراتب گوناگون هستی کاملا از یکدیگر جداست، و موجودات هر عالم فقط باید با نظایر خود مقایسه شوند، و مقایسه موجودی از یک عالم با موجودات عالم دیگر، قیاس مع الفارق و امری ناصحیح است، لذا عقل اول را صادر اول و برترین موجود عالم مجردات، و پیامبر خاتم (ص) را برترین موجود عالم ماده و برترین انسان میخواند و انطباق این دو موجود بر هم به هر نحوی از انحاء را جایز نمیداند."