Abstract:
هر چند سنایی پیشرو شعر عرفانی است و نقش او در تدوین بوطیقای شعر عرفانی سرنوشت ساز است، اما نباید از نظر دور داشت که او برآمده از دل یک سنت ریشه دار فکری است که نشانه های زبانی آن را در مکتوبات عرفانی و کلامی پیش از وی می توان مشاهده کرد. پرسش اصلی مقاله، دقیقا همین جا شکل می گیرد: آیا میان درون مایه های حدیقهسنایی، به عنوان نقطه عطف شعر عرفانی، با آثار عرفانی و کلامی پیش از وی شباهت ها و اشتراکاتی وجود دارد؟ برای یافتن پاسخ، ابتدا مضامین مشترک حدیقه را با آثار عرفانی و کلامی برجسته پیش از وی استخراج کرده و سپس داده های موجود را در سه سطح بررسی کرده ایم: تشبیهات، حکایت ها و مضامین مشترک دیگر. پرسش بعدی این است که آیا بر این اساس، می توان منابع احتمالی را که در شکل گیری منظومه فکری سنایی نقش داشته اند، تعیین کرد؟ بسامد تکرار نام یک اثر می تواند معیار مناسبی برای پاسخ به این پرسش باشد. بدین معنا که در بررسی منابع پیش از وی، هر چه نام اثری بیشتر تکرار شود، احتمال این که آن اثر جزء منابع فکری سنایی بوده باشد، بیشتر می شود و بالعکس. نمودار پایانی تا حدودی این مسئله را روشن می کند.
Though Sanai is the leader of Persian mystical poem and his role is distinguished in creating the poetics of mystical poetry، the fact that he has risen from the hert of a rooted mystical tradition، whose linguistic signs can be seen in mystic and theological works written before him. So the main question of this article is: Are there any similarities and common topics between the study of Hadiqa Tu’l Haqiqat، as the pinnacle of mystic poetry، and the mystical and theological works predating it? In order to find the answer we extracted common topics of Hadiqa Tu’l Haqiqat and exceptional mystical and theological works predating it، and then analysed the existing data in three level: similarities، tales and other common topics. The next question is: can we determine the probable sources that had an impact on Sanai’s thoughts? The more we meet the name of a certain work، it can show that the work was a source of Sanai‘s ideas، and vice versa
Machine summary:
"ـ علم داری عمل نه ، دان که خری بار گوهر بری و کـــاه خوری (سنایی، ١٣٧٤: ٢٩١) درست است که این تشبیه خاستگاه قرآنی دارد(جمعه : ٥) اما از صوفیانی کـه در حاشـیه سـنایی قـرار دارند، مستملی بخاری آن را وارد متون صوفیانه کرده است : «چون جهودان علـم تـو راه دانسـتند لکـن استعمال نکردند، حق تعالی ایشان را به خر ماننده کرد که کتب بر پشت بـار دارنـد» (مسـتملی، ١٣٦٣: ١٧٤١/٤و ١٦٨٦) تشبیهاتی که سنایی در اطراف دنیا و زندگی دنیوی ساخته هم بسیارمتنـوع اسـت و هـم نظـایرش در آثار صوفیانه ـکلامی قبل از وی فراوان یافت میشود.
آری آری چو دوست آن باشـــد نــــار نمـــرود بوستــــان بـــاشد (سنایی، ١٦٩:١٣٧٤) این حکایت در بسیاری از آثار پیش از سنایی آمده که از آن جمله میتوان به ترجمه تفسـیر طبـری (١٣٥٦: ٤٧٩/٢)، رسائل اخوان الصفا(١٤٠٥: ٣٧٧)، حقایق التفسـیر (سـلمی،١٤٢١: ٨/٢)، شـرح التعـرف (مستملی،١٣٦٣: ٥١٢) رساله قشیریه (قشیری، ١٣٤٥: ٢٤٩)، کشف المحجـوب (هجـویری، ١٣٧٣: ٨٣) و کیمیای سعادت (غزالی، ١٣٦١: ٥٢٨/٢) اشاره کرد."