Abstract:
عرفان همواره در رونق و شکوفایی ادبیات تعلیمی نقشی اساسی داشته است. فرهنگ کنارهگیری از دنیا، توجه به ناپایداری و گذرا بودن دنیا و شادی و غمهای آن، دوری از رذائل اخلاقی و پرداختن به فضائل از جمله مسائل مشترک عرفان و ادبیات تعلیمی است.مثنوی حدیقة الحقیقه نخستین منظومة عرفانی است که با هدف تعلیم مباحث عرفانی، دینی و اخلاقی سروده شده است و سنایی اولین شاعری است که از حکایت و تمثیل برای تعلیم مسائل اخلاقی و عرفانی کمک گرفته و در این زمینه سرمشق شاعران بعد از خود قرار میگیرد.این مقاله بر آن است که جنبههای مختلف مفاهیم تعلیمی و اخلاقی را در حدیقة سنایی بررسی کند و نقش برجستة حکایتها و تمثیلهای این منظومه را در بیان این مفاهیم نشان دهد.
Machine summary:
(فتوحی، 1385: 62) اما به هر حال سنایی خود نیز در حدیقه تعلیم را حتی آنجا که کلام به ظاهر هزل و شوخی است، هدف اصلی سرودن حدیقه میداند: هزل من هزل نیست تعلیم است بیت من بیت نیست اقلیم است (سنایی، 1377: 718) مهمترین جنبة تعلیمی حدیقه توجه به اصول و مبانی عرفان و تصوف و تعلیم آنها با آوردن حکایتهای عرفانی است، زیرا سنایی شاعری صوفی مشرب است و در تعلیمات اخلاقی، به عرفان و تصوف بیشتر توجه میکند.
در بین ابیات تعلیمی و اخلاقی حدیقه آنچه در نکوهش شهوت و غضب سروده شده بسامد بسیار بالایی دارد و شاعر بارها و بارها در بخشهای گوناگون و با استفاده از حکایتها و تمثیلهای مختلف شهوت و غضب را نکوهش میکند و در پایان به روش فلاسفه میپذیرد که این دو صفت و صفاتی که زاییدة آن است هرگاه تحت فرمان عقل درآیند موجب جلب خیر و دفع شر از انسان هستند: در حدیقه بیشتر به دوری از رذائل اخلاقی سفارش میشود تا پرداختن به فضائل.
نتیجهگیری: - هدف از تعلیم در حدیقه بیشتر تبیین و توجه به اصول و مبانی عرفان و تصوف است، که این امر با توجه به آنکه سنایی شاعری صوفیمشرب است و وضعیت اجتماعی دوران زندگی سنایی یعنی توجه اقشار مختلف جامعه به تصوف و عرفان طبیعی به نظر میرسد، ولی گاه نیز هدف سنایی بیان نکات و ارزشهای اخلاقی با زبانی ساده و به دور از تکلف برای مخاطب عام است.