Abstract:
بی شک نظام هستی، نظامی دارای مراتب است. در پایین ترین مراتب آن، موجودات مادی و در مراتب بالایی آن مجردات قرار دارند. آسمان های هفت گانه که در متون دینی بدان تصریح شده است، می تواند شاهدی بر این نظام تو در توی وجودی باشد. این ذومراتب بودن منحصر به نظام تکوین نیست، بلکه نظام تشریع یعنی متون دینی، به ویژه قرآن کریم هم دارای مراتب ظاهری و باطنی است؛ در متون روایی تا هفتاد بطن برای این معجزه الهی شمرده شده است که دلالت بر تکثیر این بطون و مراتب باطنی دارد. در تطابق با این دو نسخه، یعنی شریعت و تکوین، نظام وجودی انسان هم دارای مراتب و درجات است. اصولا پذیرش تکامل انسان، که مورد اذعان اهل فکر و نظر است، به معنای پذیرش مراحل کمالی انسان و حرکت بر اساس این مراحل است. این نسخه های سه گانه بر یکدیگر منطبق هستند. چنان که امام خمینی قدس سره در این انطباق می فرماید: «تنزیل الکتاب من عندالله بحسب المراتب السبع التی للعوالم او للانسان الکامل.»1 بر این اساس، وصول به مراتب بالای عالم هستی و درک بطون قرآنی از انسانی برمی آید که به مراتب بالای انسانیت عروج کرده باشد. اذعان به تفاوت مراتب درک و فهم، امری روشن و در متون دینی هم بدان تصریح شده است. جریان حضرت خضر علیه السلام در سوره «کهف»، سخن گهربار پیامبر اکرم (ص) «لوعلم ابوذر ما فی قلب سلمان لقتله»2 و حدیث امام صادق علیه السلام «من یحتمل مثل ما یحتمل ذریح»،3 شواهدی بر این امر هستند. بنابراین، درک و معرفت مبتنی بر این معرفت یعنی ایمان، دارای مراتب متعددی است. از ایمان تقلیدی تا ایمان عقلی حجابی و تا ایمان شهودی عیانی را دربر می گیرد. با توجه به این امر و فارغ از تعیین مصداق، این نتیجه مسلم است که همه انسان ها در درک حقایق هستی و معارف وحیانی یکسان نیستند؛ زیرا ایمان تقلیدی، که خود ارزشمند است، هرگز به پای ایمان شهودی عیانی نمی رسد. توجه به این حقیقت، اهل ایمان را از قضاوت عجولانه در بیانات اولیاء الهی و عارفان بالله باز داشته و به تدبر در بیانات ایشان واداشته است. ایشان نیک می دانند که از یک سو، در بعد عمل، عبادت منحصر در عبادت عباد و تجار نیست، عبادت احرار، که عبادتی همراه با عشق به معبود است نیز وجود دارد. البته این عبادت، ویژه اولیاء الهی است. از سوی دیگر، در بعد نظر هم، حقایق هستی و معارف دینی منحصر در سطح ظاهر نیست، سطوح بالاتری از حقایق و معارف وجود دارد که انسان های متوقف در سطح ظاهر جز در سطح ظاهر به آن دسترسی ندارند.
Machine summary:
"آسمانهای هفتگانه که در متون دینی بدان تصریح شده است، میتواند شاهدی بر این نظام تو در توی وجودی باشد.
این ذومراتب بودن منحصر به نظام تکوین نیست، بلکه نظام تشریع یعنی متون دینی، به ویژه قرآن کریم هم دارای مراتب ظاهری و باطنی است؛ در متون روایی تا هفتاد بطن برای این معجزه الهی شمرده شده است که دلالت بر تکثیر این بطون و مراتب باطنی دارد.
اذعان به تفاوت مراتب درک و فهم، امری روشن و در متون دینی هم بدان تصریح شده است.
با توجه به این امر و فارغ از تعیین مصداق، این نتیجه مسلم است که همه انسانها در درک حقایق هستی و معارف وحیانی یکسان نیستند؛ زیرا ایمان تقلیدی، که خود ارزشمند است، هرگز به پای ایمان شهودی عیانی نمیرسد.
از سوی دیگر، در بعد نظر هم، حقایق هستی و معارف دینی منحصر در سطح ظاهر نیست، سطوح بالاتری از حقایق و معارف وجود دارد که انسانهای متوقف در سطح ظاهر جز در سطح ظاهر به آن دسترسی ندارند."