Abstract:
«روضه خوانی» از گونه های مرسوم قصه گویی نمایشی مذهبی ایرانی است که اساسا کارکردی تبلیغی داشته، با گذشت زمان فراگیر شده و به رسمی مذهبی بدل گشته است؛ چنان که از چندین قرن پیش تاکنون به طور مستمر و همه ساله، روضه خوانی های عمومی و خصوصی بسیاری در سطح شهرها و روستاهای ایران در کنار دیگر آیین های عزاداری ماه های محرم و صفر برگزار می شده است. برقراری این مجالس و همچنین حضور در آن، به شکلی خودانگیخته بوده و با استقبال فراوانی از سوی اهل شیعه روبرو می شود و این به دلیل علاقه بسیار شیعه به امامانش و یادآوری مصائب ایشان در راه نجات دین و شریعت شان است. از این رو شیعیان حضور در این مجالس و گوش سپردن به روضه را ثوابی بزرگ می دانند. روضه خوانی به عنوان پدیده ای فراگیر که چندین قرن از عمر آن می گذرد، مستلزم توجه بیشتر و شناخت عمیق تر است؛ بنابراین این مقاله فرصتی است برای پرداختن به رایج ترین گونه نقل مذهبی در ایران یعنی روضه خوانی و بررسی هرچه بیشتر این موضوع که آیا نقل های مذهبی همچون روضه خوانی، علاوه بر کارکرد دینی و اجتماعی گسترده شان، از منظر زیبایی شناسی نیز غنی بوده و در شان یک هنر محسوب می شوند؟
Machine summary:
"محجوب در مقدمهای که بر کتاب فتوتنامه سلطانی نوشته، در مورد کتاب روضةالشهداء و خواندن از روی آن در مجالس عزا، میگوید: کتابی که وی [کاشفیسبزواری] در شرح کشته شدن شهیدان کربلا نوشت، مورد قبول شیعیان واقع شد و تا مدتهای مدید طرز تشکیل مجالس ذکر مصیبت چنان بود که گروهی در مجلس گردهم میآمدند و یکی از آنانکه صدای خوشی داشت کتاب روضةالشهداء را میگشود و با لحنی موثر و آهنگی غمانگیز، وقایع آن را برای حاضران میخواند و آنان میگریستند، این نام [روضهخوانی] به یادگار کتاب کاشفیسبزواری هنوز بر روی اینگونه مجلسها مانده است و با آنکه بعدها کتابهای بسیار در ذکر مصائب و مقاتل شهیدان کربلا نوشته شد، روضةالشهداء هنوز هم از شهرتی نسبی برخوردار بوده و بارها به طبع رسیده است (واعظکاشفی، 1350: 96).
اگرچه «کتاب روضةالشهداء کاشفیسبزواری معروفترین [و در عین حال کاملترین و شیواترین] کتابی است که در باب مقاتل شهیدان کربلا تألیف شده است» (واعظکاشفی، 1350: 95) و برای روضهخوانی بیشتر از این کتاب استفاده میشد، اما روضهخوانان در هنگام نقل از کتابهای مشابه دیگری همچون طوفانالبکاء[13] و اسرارالشهادة[14] نیز استفاده میکردند.
6. تسلط بیانی روضهخوان روضهخوانی بیشتر از انواع دیگر نقالی مذهبی به گفتار و نحوة بیان نقال تکیه داشت و ندرتا از سوی نقال روضهخوان بر صحنه بازی اتفاق میافتاد؛ او اکثر اوقات بر منبری نشسته و با صدای خوش و رسا و با حرارت تمام و به نحوی تأثیرگذار، به نقل میپرداخت و حرکات دست و سر را نیز مکمل گفتار خود میکرد؛ چنانچه بیضایی نیز در اینباره اشاره میکند که «از لحاظ ترسیم و تجسم واقعه، روضهخوانان چیرهدست بودهاند، ولی چون این نقالی صرفا جنبة مجلسی و مذهبی داشته است، در آن بهجای بازی و حرکت، تکیة اصلی بر بیان و کلام بوده است» (1383: 76 ـ 75)."