Abstract:
با نگاهی فضایی به استقرار و پیدایش سکونتگاههای روستایی در ایران، میتوان دریافت که الگوی غالب همواره به صورت مکانی و نقطهای بوده است. نتایج پژوهشهای اخیر در این امر مشخص میسازند که این توزیع مکانی سکونتگاهی ریشه در توزیع فضایی منابع پایه به صورت نقطهای و پهنهای دارد. این مقاله با بهرهگیری از الگوهای تحلیل فضایی جمعیت، از جمله ضرایب جینی، آنتروپی و مدلهای تحلیلگر فضایی و خوشهای (cluster)، در پی آن است که چگونگی آرایش فضایی سکونتگاههای روستایی را در استان خراسان رضوی که بیشترین میزان جمعیت روستایی کشور را (4/8 درصد) در سال 1385 داشته است، مورد سنجش قرار دهد. نتایج این پژوهش نشان میدهند الگوی سکونت و جایگزینی فضایی از سکونتگاههای کوچک و متوسط به سکونتگاههای بزرگ، امری اجتناب ناپذیر است. از سوی دیگر، به دلیل اعمال سیاستهای آمایشی نامناسب در تجهیز و توسعه منابع پایه برای تثبیت جمعیت روستایی همواره فرآیند انتقال جمعیت روستایی، از نواحی حاشیهای استان به سمت مراکز بزرگ شهری در چهار دهه گذشته تحقق یافته که از جمله پیامدهای آن ناپایداری سازمان فضایی سکونتگاههای روستایی است.
Machine summary:
"&%01213SRPG012G% (به تصویر صفحه مراجعه شود) باتوجه به جدول 2 میتوان گفت طی سالهای 1355 تا 1385،در مجموع از تعداد سکونتگاههای روستایی دارای جمعیت کمتر از 500 نفر در استان کاسته شده،و در مقابل، تعداد روستاهای دارای بیش از 1000 نفر جمعیت افزایش یافته است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) باتوجه به جدول 3 تغییرات جمعیتی در سکونتگاههای کوچک استان(کمتر از 500 نفر) همواره حاکی از آن بوده که در دوره 1385-1355 روستاها دائما با کاهش جمعیت مواجه بودهاند،به گونهای که درصد جمعیت روستایی استان از 36/9 درصد در سال 1355 به 21/6 درصد در سال 1385 رسیده است.
در سکونتگاههای بزرگ استان(با بیش از 1000 نفر جمعیت)،بررسیهای انجام شده حاکی از آناند که وضعیت این روستاها از نظر میزان و نسبت و میانگین جمعیت روستایی در فاصله سالهای 1355 تا 1385 نقش روستاها در ساختار فضایی روستایی استان افزایش یافته و این بهویژه در جمعیت آنها برجستهتر است،به گونهای که جمعیت این روستاها در دوره زمانی مورد نظر بیش از 150 درصد رشد داشته است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) باتوجه به اینکه در شرایط کنونی بخش زیادی از جمعیت روستایی استان در روستاهای بزرگ(دارای بیش از 1000 نفر جمعیت)ساکناند،به منظور بررسی دقیقتر و آگاهی از تغییرات جمعیتی این سکونتگاههای روستایی،وضعیت آنها در دورههای گوناگون آماری تحلیل شده و نتایج آن در جدول 5 درج گردیده است.
از سوی دیگر،پهنه تمرکز سکونتگاههای بزرگ استان در همین مدت از 2947 کیلومترمربع به 11815 کیلومترمربع افزایش یافته و درصد رشدی معادل 301 داشته است،که خود وقوع تحولات گسترده را در پراکنش و توزیع فضایی جمعیت روستایی در فضای جغرافیایی استان نشان میدهد."