Abstract:
بر خلاف نگاه برخی منتقدان معاصر که ادیان را از عوامل اصلی بروز درگیری و مناقشات در تاریخ بشر، به ویژه در تاریخ معاصر میدانند، به نظر میرسد ادیان و متون مقدس آنها میتوانند در زمینة نفی خشونت و اهتمام در ایجاد صلح، نقشی کارساز داشته باشند. به طور خاص، برای دستیابی به راهکارهای متون مقدس در این زمینه، میتوان از نظریات خشونت و صلح بهره برد تا چارچوبی مشخص تنظیم شود. جستار حاضر بر آن است تا از مجرای نظریات پیشتاز در این زمینه، به برخی آیات قرآنی مرتبط، توجه کند. قرآن کریم در مقام منبع مهم معرفتی و نگرشی، در آیات خود به مخالفت با خشونت فرهنگی پرداخته و توصیهها و قابلیتهای مناسبی در برقراری صلح فرهنگی پیش داشته است. در زمینة صلحآفرینی فرهنگی نیز میتوان بر عنصر همدلی متمرکز شد که قرآن کریم آن را بیش از هر چیز با زبان اشتراکات انسانی معرفی میکند؛ اشتراکاتی که میتوانند در سه مقولة متافیزیکی، زیستی و تاریخی دستهبندی گردند.
Machine summary:
"شاید اهتمام به ایجاد نگرشی نو نسبت به بشریت را بتوان در آیات مربوط به موضوعات قتل و قصاص به خوبی مشاهده کرد؛ برای مثال، با بررسی آیة ( من أجل ذلک کتبنا علی بنی إسرائیل أنه من قتل نفسا بغیر نفس أو فساد فی الأرض فکأنما قتل الناس جمیعا ومن أحیاها فکأنما أحیا الناس جمیعا ولقد جاءتهم رسلنا بالبینات ثم إن کثیرا منهم بعد ذلک فی الأرض لمسرفون( (مائده/ 32) میبینیم که نه تنها وجه معنایی منفی تعلیم قداست حیات، یعنی برابری مرگ یک انسان با کل جامعة انسانی، به آموزهای توجهبرانگیز در نکوهش خشونت تبدیل میگردد، بلکه از منظر صلح مثبت نیز جانبخشی به یک فرد برابر با احیای بشریت شمرده میشود.
این آیه در نهایت خلاقیت به طرح نگرشی تازه نسبت به مقولة دینورزی میپردازد و در پاسخ به بحثهای بیهودة برخی معاصران پیامبر اسلام( در موضوعات دینی، بر اساس نگرشی همدلانه و نیز دیگرخواهانه، تعلیم خود را عرضه میدارد که آشکارا از اهتمام قرآن کریم به برقراری سهگانة صلح خبر میدهد: ( لیس البر أن تولوا وجوهکم قبل المشرق والمغرب ولـکن البر من آمن بالله والیوم الآخر والملائکة والکتاب والنبیین وآتی المال علی حبه ذوی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل والسائلین وفی الرقاب وأقام الصلاة وآتی الزکاة والموفون بعهدهم إذا عاهدوا والصابرین فی البأساء والضراء وحین البأس أولـئک الذین صدقوا وأولـئک هم المتقون( (بقره/ 177)؛ نیکی آن نیست که رویتان را به سوی مشرق و مغرب آورید، بلکه نیکی آن است که کسی به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتابهای آسمانی و پیامبران ایمان داشته باشد و مال را با وجود دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و خواهندگان و بردگان ببخشد و نماز را برپا دارد و زکات را بپردازد و وفاکنندگان به پیمانشان چون پیمان بندند و خوشا شکیبایان به هنگام تنگدستی و ناخوشی و هنگامة کارزار، اینان صادقان و هم اینان پرهیزگارانند."