Abstract:
هر چند که پژوهش های قرآنی در دوره ی معاصر از گسترش چشمگیری برخوردار است. بالاخص پژوهش هایی که مولفه های واژه شناسی با رویکرد تفسیر موضوعی قرار می دهند، اما بازشناسی معنایی واژه های پرکاربرد قرآن کریم مانند ذکر اهمیت برجسته ای دارند. این پژوهش در پی ان است با روش اسنادی-کتابخانه ای و پیمایش مراحل سه گانه ی توصیف،تحلیل و تبیین واژه ی ذکر را در قرآن کریم مورد واکاوی قرار دهد. در این مقاله ضمن بازشناسی معنای لغوی و اصطلاحی ذکر دیدگاه مفسرین با رویکرد تاریخی درباره ی معانی اصطلاحی و تنصیصی ذکر،ارتباط مفهومی آن با واژه های هم نشین و جانشین مانند:قرآن ،صلوه ، تقوا و ... معانی استخراج شده ی از ارتباط سیستمی آن ها مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس با استفاده از قاعده ی سیاق و دقت در مقتضای آیات قرآن کریم چگونگی کاربرد ذکر در سرتاسر آیات قرآن کریم تبیین گردیده است. یکی از نتایج مهم بررسی توصیفی، آشکار شدن پیوند معنایی عمیق ذکر با سایر واژه های هم حوزه در قرآن است.
Machine summary:
"به عقیدة او، برای فهم درست و دقیق مفاد و معانی واژهها باید به بافت و سیاق هم توجه کرد؛ به ویژه در متون دینی مانند قرآن کریم که یک مجموعة تصادفی و اتفاقی از کلمات بدون نظم و قاعده نمیباشد، بلکه واژههای آن با قرار گرفتن در نظام و شبکة خاص در ارتباط با سایر کلمات، رنگ معناشناختی به خود میگیرند که اگر بیرون از دستگاه بدون در نظر گرفتن بافت و سیاق آیات لحاظ شوند، هرگز آن معنا را در بر نمیگیرند (ایزوتسو، 1361: 25).
2. قرآن کریم: مفسران ذکر را در برخی آیات به قرآن تطبیق میدهند و معتقدند که اگر این واژه برداشته و کلمة قرآن جایگزین آن شود هیچ خللی به تفسیر آن وارد نمیشود (رازی، 1420: 8/242؛ حسنی، 1381: 45): ( وأنزلنا إلیک الذکر لتبین للناس ما نزل إلیهم( (نحل/ 44؛ نیز ر.
هرچند برخی از لغتشناسان و مفسران، ذکر را فقط به ضد نسیان معنا کردهاند، با بررسی این واژه در قرآن کریم به دست میآید که معنای ضد نسیان در همة آیات لزوما و همیشه به این شکل کارایی ندارد و حتی در بعضی موارد، اصلا معنای مذکور را ندارد؛ مانند آیة ( الذین إذا ذکر الله وجلت قلوبهم والصابرین علی ما أصابهم والمقیمی الصلاة ومما رزقناهم ینفقون( 3 (حج/ 35) که در مقام بیان ویژگیهای مخبتین است و ترس به هنگام ذکر خداوند متعال را یکی از ویژگیها برمیشمارد (قرشی، 1377: 7/49).
نکتة قابل توجه اینکه در قرآن کریم، گاهی مراد قرآن معنای لغوی واژگان آیات نیست، بلکه گاه نیز معانی دیگر آن واژه مد نظر است که این مطلب دربارة واژة ذکر نیز صادق است."