Abstract:
شاهان صفوی به دلیل وضعیت سیاسی ـ اجتماعی ایران و مقابله با قدرت امپراتوری عثمانی و ایجاد وحدت سیاسی ـ مذهبی و تقویت و مشروعیت بخشی به حکومت خود، اقدام به رسمیت دادن مذهب تشیع نمودند و به زیارت به عنوان یکی از مراسم مهم تشیع دوازده امامی، که تاثیر بسزایی در تقویت باورهای سیاسی ـ مذهبی مردم نسبت به سلسله صفویه داشت، توجه ویژه ای نشان دادند و به سفرهای زیارتی متعددی رفتند. در این مقاله، سعی شده است تا روند تاریخی و ابعاد سیاسی ـ اجتماعی سفرهای زیارتی شاهان صفوی با روشی «توصیفی ـ تحلیلی» بررسی شود.
Machine summary:
شاه طهماسب اول (930-984ق) شاه طهماسب اول، دومين پادشاه صفوي، که از سلطنتي طولاني برخوردار بود و به عنوان پادشاهي ديندار، متعصّب و متشرّع مشهور بود، به دليل درگيريهاي داخلي در ده سال اول حکومت و جنگهاي متعدد با عثمانيها و ازبکها، مجال چنداني براي انجام سفر زيارتي نداشت و دفعات کم سفرهاي زيارتي وي به مشهد مقدّس رضوي و ساير مزارهاي متبرّک داخل ايران، در جريان لشکرکشي نظامي صورت گرفت؛ از جمله، در جريان مقابله با چهار حملة ازبکها به رهبري عبيدخان ازبک، طي سالهاي 916ق، 934ق، 935ق و 939ق، به زيارت مشهدالرضا رفت.
در واقع، شاه طهماسب، که در جريان مقابله با ازبکها، چهار بار به زيارت حرم رضوي رفت و خود، بستگان نزديک و درباريانش هدايا و نذورات زيادي را به اين مکان مقدّس دادند، به دنبال تقويت باورهاي عمومي مردم ايران به نسب سيادت خاندان صفوي و بنيانهاي مشروعيت سياسي ـ مذهبي حاکميت صفويه بودند.
(کروسينسکي، 1363، ص25) شاه عبّاس براي آنکه محدوديتهاي سفر زيارتي ايرانيان به عتبات عاليات جنوب بينالنهرين برداشته شود و با توجه به اختلافات عميق اعتقادي و سياسي با امپراتوري عثماني و نشان دادن تعهد و تقيّد مذهبي خود نسبت به مقابر مطهّر ائمّة اطهار(، نظر به آنکه بينالنهرين را به دليل اشغال توسط شاه اسماعيل جزئي از قلمرو دولت صفوي تلقّي ميکرد، در سال 1032ق، با لشکريان خود به اين منطقه حمله کرد و پس از دو ماه جنگ و محاصره، جنوب بينالنهرين را تصرّف نمود و قواي عثماني را بيرون راند (جنابذي، 1378، ص887/ ترکمان، 1378، ص1655-1658) و به مدت يک ماه به منظور رسيدگي به امور مناطق تازه فتح شده در عراق ساکن شد.