Abstract:
مناطق جنوبی ایران از مهم ترین مناطق استراتژیک در طول تاریخ بوده، اما با این وجود، تلاش اندکی برای مطالعه بافت شهری این مناطق صورت گرفته است. بافت و ابنیه تاریخی بسیاری شهرها، بنادر و جزایر جنوبی ایران تحت تاثیر ویژگی های اقلیمی و جغرافیایی منطقه، در طول زمان از بین رفته و حتی از دوره قاجار نیز تعداد محدودی اثر به جا مانده است. بنابراین توجه به حفظ و همچنین ثبت اسناد این آثار قبل از تخریب و انهدام، بسیار با اهمیت است. میزان و علل آبادانی هر شهر، می تواند در مطالعات شهری و معماری در هر دوره زمانی، جایگاه مهمی داشته و در اولویت هر نوع بررسی قرار گیرد. هدف از انجام این تحقیق گونه شناسی شهرها، بنادر و جزایر جنوبی ایران در دوره قاجار با معیار آبادانی است تا به این سوال پاسخ داده شود که چند گونه شهر، بندر یا جزیره با توجه به این معیارها، در این منطقه قابل شناسایی است و هریک از گونه ها چه ویژگی هایی دارند. این مقاله با شناسایی معیارهای آبادانی در دوره قاجار در مناطق جنوبی ایران، به تبیین محدوده شاخص های ترکیبی گونه شناسی پرداخته و از طریق گونه شناسی توصیفی و با الگوی گونه شناسی داده بنیاد، به طبقه بندی شهرهای منطقه مورد مطالعه می پردازد. داده های این تحقیق از طریق کتابخانه ای و مطالعه اسناد، جمع آوری شده است. این مقاله نشان می دهد مهم ترین معیارهای آبادانی در دوره قاجار در منطقه مورد نظر، داشتن آب شیرین، خاک حاصلخیز، موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی امن و کوتاه و وجود منابع اعم از دریایی و غیر آن بوده است. همچنین بر اساس شاخص های ترکیبی تحقیق، 12 گونه شهر، بندر یا جزیره در این منطقه شناسایی شد. تحلیل گونه ها نشان می دهد معیار اصلی موثر در آبادانی بنادر، دسترسی و موقعیت مناسب، در شهرها، آب شیرین، خاک حاصلخیز و دسترسی و موقعیت مناسب توامان و در جزایر، آب شیرین، خاک حاصلخیز و منابع تواما بوده است. متقابلا معیارهای دسترسی و موقعیت مناسب در بنادر، آب شیرین و خاک حاصلخیز در شهرها و منابع در جزایر فراوانی بیشتری داشته است.
Machine summary:
این مقاله نشان میدهد مهمترین معیارهای آبادانی در دوره قاجار در منطقه مورد نظر، داشتن آب شیرین، خاک حاصلخیز، موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی امن و کوتاه و وجود منابع اعم از دریایی و غیر آن بوده است.
به همین منظور 20 شهر، بندر یا جزیره در حد فاصل جنوب رشته کوه زاگرس تا کرانههای شمالی خلیج فارس و دریای عمان انتخاب و بررسی شده تا به این سؤال پاسخ داده شود که در منطقه جنوبی ایران در دوره قاجار، بر اساس معیارهای آبادانی چند گونه شهر، بندر و جزیره قابل شناسایی است؟ و این گونهها چه ویژگیهایی با توجه به معیارهای آبادانی دارند؟ ادبیات تحقیق دادههای تحقیق از طریق سفرنامهها، اسناد و کتب موجود از دوره قاجار جمع آوری شده است.
شرح و روش انجام این چهار گام در جدول 1 و روشهای تلخیص محدوده دادهها به سه صورت انجام میشود : حذف خانههایی که ناممکن هستند و یا احتمال آنها خیلی کم است؛ حذف سلولهای خالی و ترکیب دو خانه همجوار در مواردی که تقسیمشدن آنها هدف تئوریک سودمندی را دنبال نمیکند (Elman, 2005) گام اول : مشخص کردن موضوع و ابعاد تحلیل مرتبط با موضوع · سؤال تحقیق و تعیین نمونهها در منطقه جنوبی ایران، در دوره قاجار، بر اساس معیارهای آبادانی چند گونه شهر، بندر و جزیره قابل شناسایی است؟ این گونهها با توجه به معیارهای آبادانی چه ویژگیهایی دارند؟ نمونههای مورد بررسی در این تحقیق در حد فاصل جنوب رشته کوه زاگرس تا کرانههای شمالی خلیج فارس و دریای عمان شامل 20 بندر، شهر و جزیره هستند که عبارتند از : بنادرِ بوشهر، لنگه، چابهار، عباس، کنگان، جاسک، کنگ و دیر و شهرهای اهواز، دزفول، آبادان، رامهرمز، میناب، ایرانشهر، لار و ایذه، جزیرههای کیش، قشم، سیری و ابوموسی.