Abstract:
یکی از نکات جالب توجه در تاریخ سرزمین های اسلامی، به قدرت رسیدن بردگان و افراد دون پایه و گاه دارای پیشینه سوء است. این گونه افراد که روزگاری به عنوان برده و غلام به دربار سلاطین راه یافته بودند، به صورت ارادی یا غیر ارادی، با استفاده از شرایط سیاسی و اجتماعی که در جوامع اسلامی پیش می آمد، می توانستند به قدرت برسند و به فرمانروایانی قدرتمند تبدیل شوند و برای مدتی سرنوشت منطقه ای را به دست گیرند، یا برای مسلمانان، خلیفه و سلطان تعیین کنند.این مقاله بر آن است تا با بررسی متون فارسی و عربی که به دست مسلمانان نوشته شده، به این سوال پاسخ دهد که چه عوامل و زمینه هایی سبب می شد تا عده ای غلام و برده یا دون پایه بتوانند زمام قدرت و حکومت را در سرزمین های اسلامی به دست گیرند و حکومت های موروثی تشکیل دهند.
Machine summary:
اینگونه افراد که روزگاری بهعنوان برده و غلام به دربار سلاطین راه یافته بودند، بهصورت ارادی یا غیر ارادی، با استفاده از شرایط سیاسی و اجتماعی که در جوامع اسلامی پیش میآمد، میتوانستند به قدرت برسند و به فرمانروایانی قدرتمند تبدیل شوند و برای مدتی سرنوشت منطقهای را بهدست گیرند، یا برای مسلمانان، خلیفه و سلطان تعیین کنند.
بردگان، ممالیک، غلامان نظامی، خلفای عباسی طرح مسئله به قدرت رسیدن بردگان در طول تاریخ پس از اسلام، یک پدیده اجتماعی جدی و چشمگیر بود؛ بهطوریکه بسیاری از افراد زرخرید یا بدسابقه، نهتنها به مقامات دولتی چون وزارت و امارت میرسیدند، بلکه گاهی بسیاری از آنها موفق به تشکیل حکومتهایی میشدند که در میان فرزندان و استادیار دانشگاه فردوسی.
اما این تبعیت تصنعی و بهظاهر مخلصانه آنان تا زمانی بود که در ارباب خود قدرتی سراغ داشتند؛ هرگاه احساس میکردند اربابشان ضعیف شده یا رقیب جدی برای ارباب شکل گرفته که احتمال اقتدار و پیروزی او میرود، همان غلامان بهظاهر مطیع، شمشیر به دست گرفته و ارباب را از میان برمیداشتند؛ 5 یا با پشت کردن به ارباب خود، در جناحبندیهای جدید و قدرتمندی که شکل میگرفت، وارد میشدند.
این امر سبب میشد تا یک غلام نظامی که صاحب اندک تجربهای نیز شده بود و بر اوضاع و شرایط روزگار نیز آگاهی داشت، به دور از فشارهای دربار برای خود دار و دستهای فراهم کرده و بر قدرت و ثروت خود بیفزاید و چندین برابر مالیات مقرر از مردم بستاند.