Abstract:
فیروزه از سنگهای نیمه قیمتی است که استفاده از آن در ایران دوره باستان و بعد از آن در دوره اسلامی رواج بسیاری داشته است. این سنگ برای ساخت انواع آثار در حوزه هنرهای صناعی به کار برده می شده است. بهترین نوع فیروزه را عمدتا مربوط به ایران می دانند.
رنگ زیبای سنگ فیروزه، موجب استفاده از آن برای ساخت زیورآلات شده است، از طرفی اعتقاداتی که از دوره باستان نسبت به رنگ فیروزه ای و سنگ فیروزه وجود داشت و نیز تشدید این اعتقادات در دوره اسلامی باعث شد تا این سنگ بسیار مورد توجه قرارگیرد. با استناد بهمنابع مکتوب در گذشته و نیز زیورآلات برجای مانده میتوان به اهمیت و جایگاه این سنگ پی برد. در این مقاله سعی شده است با مطالعه منابع مکتوب که شامل اشعار فارسی، کتابهایی درخصوص شناخت کانی ها و همچنین سفرنامه های تاریخی و نیز نمونه های آثار برجای مانده از گذشته بتوان به جایگاه و اهمیت این سنگ از گذشته های دور تا کنون پیبرد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه های و میدانی و روش تحقیق تاریخی- توصیفی است.
Machine summary:
"رنگ زیبای سنگ فیروزه، موجب استفاده از آن برای ساخت زیورآلات شده است، از طرفی اعتقاداتی که از دوره باستان نسبت به رنگ فیروزهای و سنگ فیروزه وجود داشت و نیز تشدید این اعتقادات در دوره اسلامی باعث شد تا این سنگ بسیار مورد توجه قرارگیرد.
در یکی از این سفرنامهها که مربوط بهدوره قاجار است ذکر شدهاست «مرد ایرانی از زر و زیور معمولا ساعت جیبی زیبایی که در آن با فشار باز میشود، انگشتری با نگین فیروزه و یک انگشتر سادهتر از عقیق که بر روی آن چیزهایی بهخط تصویری که بیشباهت بهتعویذ نیست کندهاند، با خود دارد» (پولاک،1368: 113).
وی فیروزههای ایران را دو نوع ذکر کردهاست: «فیروزههای سبز کمرنگ و مایل به آبی که در جنوب استان کرمان استخراج میشود و ارزش آنها کم است، قطعات درشت این فیروزهها را حکاکی کرده و روی آنها آیات و کلماتی از قرآن را حک میکنند و بهعنوان زینتآلات بهکار میبرند.
علاوه بر این، بنا بر اعتقادات عامه مردم امروزه رنگ فیروزهای و نیز حتی نوع تقلبی این سنگ و خرمهرهها از نیروی جادویی برخوردار است بهطوری که این اشیا و مهرهها بهعنوان تعویذ و چشم زخم کاربرد دارد.
"لوازم فراوانی از جنس این سنگ ذکر شده که عمدتا بهخاطر زیبایی و شکوه و گرانقیمت بودن در دربار شاهان استفاده میشدهاند، دقت در نمونههای گوناگون و مقایسه و بررسی آنها نشانمیدهد که رنگ خاص و شکوه و زیبایی این سنگ تنها علت برگزیده شدن آن برای اشیا خسروانه و راه یافتن بهدربار نبوده است؛ بلکه در تصورات دیرینه انسان باستانی پشت سنگ فیروزه و رنگ فیروزهای نیرویی جادویی نهفته است که قدرت انجام کارهای گوناگونی دارد»."