Abstract:
ماهیت و واقع نمایی وجود ذهنی یکی از مهم ترین مباحث فلسفی و معرفت شناختی به شمار می آید که رویکردهای مختلفی در این مقولـه رقـم خـورده اسـت . در ایـن میان ، برخی قول به شبح و عده ای ، قول به تطابق را پذیرفته انـد و کسـانی کـه دو دیدگاه را برنمی تابند، رابطه اضافه بین عالم و معلوم را برتافته اند. فخـرالـدین رازی از آن دسته ای است که قول اضافه را اختیار کرده و در کتـاب هـای مختلـف خـود به گونه ای مضطرب ، نظر خود را بیان کرده است . علت انتخاب نظریه فخـر رازی از میان اقـوال موجـود در وجـود ذهنـی و داوری در خصـوص آن ، پـیش آهنگـی آن شخصیت در این بحث ، از سویی ، و جایگاه ویژه او در میان فلاسفه ، از سوی دیگـر است . به گواه تاریخ ، رازی نخستین فیلسوفی است که از وجود ذهنـی ، بـا عنـوانی مستقل در آثار خود یاد کرد و این مسئله را تحت همین عنوان وارد حلقـه مباحـث فلسفی نمود. اگرچه برخی وی را در زمره منکران وجود ذهنی دانسته انـد، امـا ایـن پژوهش نشان می دهد که رازی از مثبتین وجود ذهنی بوده است .
Machine summary:
(سبزواری ، ١٤١٣، ج٢، ص١٣٧) نصیرالدین طوسی در ایـن بـاره کـه قـول اضـافه بسـان نظریـه اشـباح ، از بـرای تقابـل بـا اشکالات قول تطابق پدید آمد، می گویـد: «حقیقـت ایـن اسـت کـه نظـر اضـافه و نظـر اشـباح هـیچ کـدام متکـی بـه دلیـل خاصـی نیسـت ، بلکـه آنجـا کـه اشـکالات صـعب الانحلال نظـر ماهوی مطرح بوده و برخی از اهل نظـر خـود را قـادر بـه حـل آنهـا نمـی دیـده انـد، بـه عنـوان راه فرار یکی از آن دو راه را انتخـاب کـرده انـد وگرنـه هـیچ دلیلـی مسـتقیما بـر اینکـه علـم و ادراک صرفا اضـافه ای اسـت ، بـین شـخص و شـی ء ادراک شـده و یـا آنکـه شـبح و تصـویری است که در دمـاغ یـا نفـس پیـدا می شـود اقامـه نشـده و چنـین بـه نظـر می رسـد کـه امکـان ندارد چنـین برهـانی اقامـه شـود، حتـی آنچـه در علـم امـروز طرفـداران نظریـه مـادی بـودن علم و ادراک ذکر کرده اند، دلیل مستقیم بر مدعای آنها نیست .
٤. تبیین ایده فخر رازی بسیاری ممکن است این گونه بپندارند که رازی قائل به اضافه ، آن هم از جنس اضافه شخص بـه خارج آن بوده و حقیقت علم را عبارت از اضافه بین عالم و معلوم خارجی مـی دانـد (و نـه اضـافه عالم با صورت ذهنی )؛١ اما آنچه در این پژوهش درصددیم ، بازسازی همین پندار، تـوأم بـا ارائـه تصویری درست از دیدگاه رازی است ؛ چه آنکه باید در نظـر داشـت کـه چـون عبـارات رازی در کتاب های مختلف وی به صورتی متفاوت ظاهر شـده ، نخسـت بایـد نظـرات مختلـف او در آثـار مهمش بررسی شده و پس از سنجش و داوری میان آنها، ایده برگزیده او بیان گردد.