Abstract:
هجوم مغول به ایران که با گسترش ناامنی، تخریب بسیاری از زیر ساخت هـای تمـدنی و خـلا مـذهبی فکری ناشی از سقوط خلافت همراه بود، نه تنهاتصوف را به مرجع عوام در گریز از فشارهای حاکم ارتقا بخشید که مناطق دور از دسترس را ملجا نخبگان فرهنگی نمود. مبتنی بـر چنـین رویکـردی، یـزد بـه واسطه درایت اتابکان در حفظ آرامش و امنیت نسبی و نیز مرکزیت آل مظفـر، بـه یکـی از کـانون هـای جذب متصوفه نام بردار گردید. چنانکه برگرفته از ویژگی های مشایخ در: ساده زیستی، هدایت عمومی به تسلیم و توکل ، همگونی با شریعت و عدم مزاحمت برای دولت مردان ،تصوف از دو منظر قبله گاه حاکم و محکوم شد.مشروعیت بخشی به ساختار قدرت و تسکین آلام اجتماعی . بدین ترتیب در حالی که ارادت حکام و بزرگان محلی به تصوف ، در ساخت و توسعه مالی خانقاه نمود یافت ، کرامت مشـایخ نیـز معـرف وجاهت و حد فاصل آنها با عوام گردید. از این رو مقاله حاضرمی کوشد تـا در بسـتری از: روح حـاکم بـر زمانه ، وجاهت اجتماعی مشایخ و حمایـت بزرگـان محلـی و سـلاطین مظفـری در احـداث خانقـاه ، بـه بازشناسی جایگاه تصوف در یزد طی قرن هشتم ق بپردازد.
Machine summary:
این نوشتار با تمایزی میان تصوف فعال که در نهضت سربداران بروز یافت ،باتصوف انفعالی که بر پایۀ حمایت حکام و کرامت مشایخ اسـتوار بـود،در صـدد پاسـخگویی بـه سؤالاتی عمده است : چه تناسبی میان شرایط سیاسیـ اجتماعی یزد بـا ارتقـای آن بـه کانونی در جذب متصوفه وجود داشت ؟ ویژگی هاو نحوة رفتار مشایخ با صـاحبان قـدرت چه تأثیراتی بر رشد تصوف انفعالی در یزد داشت ؟ بر این مبنا، هدف از طرح مسائل یـاد شده را می توان در اثبات دو نکته خلاصه نمود: اول اقبال عوام به تصـوف در بسـتری از تخطئۀ عقلی نگری و تزاید فشارهای اجتماعی؛ دوم ،عدم تعـارض تصـوف بـا شـریعت و تعامل و سکوت مشایخ نسبت به عملکردو رخدادهای سیاسـی کـه در حمایـت بزرگـان محلی و دولت مردان از خانقاه ها تجلی یافت .
سید رکن الدین در سایۀ روابطش با رشیدالدین فضل الله دختر او را به همسری پسرش اختیار نمود (مستوفی بافقی ، ج ٣،ص ٦٥٥)؛و احتمـالا بنـا بـه سـفارش خواجه ، خود نیز به مقام قاضی القضاتی یزد نائل گردید.
در این میان حضور شیخ محمدتقی دادامحمد (م ٧٠٠ ق )در یـزد نه تنها به شکل گیری طیفی از مشایخ صوفی انجامید،که ساخت خانقاه هایی بـه وسـیله او الگویی برای کارگزاران سیاسی و بزرگان محلی فراهم آورد.
از این رو اگر خانقاه های سید رکن الدین در قرای مجاورو یـا در مسـیرهای ارتباطی با یزد قرار داشت ، سید شمس الدین نیز با الگوپذیری از پدر تمامی پـنج خانقـاه خود را در خارج از حوزة شهری احداث نمود.
(
, 
, 
)
