چکیده:
«امنیت انرژی» یکی از مباحث راهبردی در سیاست جهانی است که همه کشورها به آن توجه ویژه ای دارند. جمهوری اسلامی ایران در کانون منطقه ای با عنوان «بیضی استراتژیک انرژی» قرار گرفته که در تولید و انتقال نفت و گاز جهان نقشی حیاتی دارد؛ به گونه ای که از نظر کارکرد به سان قلب جهان عمل می کند و به همین اعتبار، دارای نقش ژئوپولیتیکی است.
این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل نقش ژئوپولیتیک جمهوری اسلامی ایران در امنیت انرژی جهانی جهت استفاده بهترو بهینه از این موقعیت، شناخت تهدیدها و استفاده حداکثری از فرصت های ژئوپولیتکی می باشد. چارچوب نظری این پژوهش بر اساس نظریه بیضی استراتژیک انرژی جفری کمپ، می باشد که در قالب مدل مدیریت استراتژیک «swot» مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
بر اساس یافته های این پژوهش افزایش تقاضای منابع انرژی در کشورهای صنعتی جهان مانند ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا با تقاضای رو به افزایش کشورهای شرق و جنوب آسیا مانند هند و چین باعث شده این بیضی انرژی استراتژیک با مرکزیت جمهوری اسلامی ایران نقشی فعال تری را در سیاست های جهانی بازی کند. با توجه به نیازهای نفتی اکثر قدرت های بزرگ، ایالات متحده آمریکا سعی می کند، از منابع انرژی به عنوان یک اسلحه برای اداره امور جهانی و تحقق بخشیدن به نظام هژمونی گرایانه اش استفاده کند. در شرایط کنونی آنچه بازار جهانی انرژی نیاز دارد، نظامی فراگیر مبتنی بر نگرش امنیت بین المللی و بازی برد - برد به امنیت انرژی است، که نفع و سهم متناسب تمامی بازیگران بازار جهانی انرژی را شامل شود. پس امنیت انرژی جهانی مستلزم ایجاد «امنیت جمعی» می باشد
خلاصه ماشینی:
بــر اســاس يافتــه هــاي ايــن پــژوهش افــزايش تقاضــاي منــابع انــرژي در کشورهاي صـنعتي جهـان ماننـد ايـالات متحـده آمريکـا و اتحاديـه اروپـا بـا تقاضـاي رو به افزايش کشورهاي شـرق و جنـوب آسـيا ماننـد هنـد و چـين باعـث شـده ايـن بيضـي انــرژي اســتراتژيک بــا مرکزيــت جمهــوري اســلامي ايــران نقشــي فعــال تــري را در سياست هاي جهاني بـازي کنـد.
هر اندازه که توجـه بـين المللـي بـر روي دو منطقـه خلـيج فـارس و دريـاي خـزر به عنـوان مهـم تـرين حـوزه هـاي انـرژي در قـرن بيسـت و يکـم بـيش تـر شـود اهميـت موقعيــت ژئوپلتيــک بــيهمتــاي جمهــوري اســلامي ايــران در ميــان ايــن دو منطقــه بــه صــورت يــک واقعيــت اجتنــاب ناپــذير افــزايش خواهــد يافــت .
وي در کتــاب خــود بــا نظريــه اي تکميلـي بـر دو نظريـه هارتلنـد مکينـدر و ريملنـد اسـپايکمن مـي نويسـد: مجموعـه سرزمين هاي دربرگيرنـده خلـيج فـارس و دريـاي خـزر منطقـه اي بيضـي شـکل انـرژي استراتژيک است کـه سـرزمين ايـران ماننـد پلـي اسـتراتژيک ايـن دو منبـع بـزرگ انـرژي جهان را به هم پيوند مي دهد (جفري کمپ ، رابرت هارکاوي،٩٨٣٨ :٩٨-٩٤ ).
بــر اســاس مباحــث فــوق ، مهمتــرين نقــاط قــوت ، ضــعف ، فرصــت هــا و تهديـدات جمهـوري اسـلامي بـدين شـرح اسـت : قـرار گـرفتن در بيضـي اسـتراتژيک انرژي، داشـتن منـابع انـرژي عظـيم نفـت و گـاز، داشـتن خطـوط لولـه نفـت و گـاز در سراسر کشور، دسـتيابي بـه درياهـاي آزاد ماننـد خلـيج فـارس ، دريـاي عمـان و اقيـانوس هند، وسـعت جمهـوري اسـلامي ايـران ، توانـايي کنتـرل تنگـه هرمـز، موقعيـت ترانزيتـي جمهوري اسـلامي ايـران ، وجـود مرزهـاي گسـترده آبـي و خـاکي بـا ١٥ کشـور منطقـه ، ايــدئولوژي اســلامي و پتانســيل انقــلاب اســلامي، نقــش رهبــري در نظــام جمهــوري اســلامي ايــران ، قــرار گــرفتن در کنــار دريــاي خــزر، جمعيــت مناســب و نظــام مــردم سالاري ديني از مهمترين نقاط قوت جمهوري اسلامي مي باشد.