چکیده:
فروپاشی اتحاد شوروی یکی از مهمترین رویدادهای جهان در نیمه قرن 20 بوده است و تاثیرات عمیقی در سطح جهان، منطقه و روابط بین کشورها به جا گذاشته است. نتیجه این فروپاشی ظهور و حضور جمهوری های جدید در آسیای مرکزی و قفقاز است، از جمله این کشورها جمهوری آذربایجان می باشد. البته این کشور در سال های 1920 - 1918 م (1299 - 1297 ش) نیز دارای استقلال بود و سپس به اتحاد جماهیر شوروی الحاق گردید. آذری ها با اکثریت 90 درصد و زبان ترکی، مذهب شیعه و احساسات شدید میهن پرستی جمعیت جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهند. ایران و جمهوری آذربایجان به رغم داشتن اشتراکات فراوانی چون فرهنگ، تاریخ، دین و مذهب و مرز مشترک روابط پرتنشی با یکدیگر دارند. حال این سوال پیش می آید که چرا به رغم این اشتراکات روابط این دو کشور تنش آمیز است؟ فرضیه نویسندگان این است که عامل قوم گرایی که تحت عنوان آذربایجان واحد از سوی جمهوری آذربایجان تبلیغ می شود (و به عاملی در سیاسی شدن قوم آذری ایران تبدیل شده است) مانعی در برقراری ارتباط مناسب بین ایران و جمهوری آذربایجان می باشد و توانسته است نقش سایر عوامل تسهیل کننده در برقراری ارتباط بین دو کشور را (تاریخ مشترک، دین و مذهب مشترک،مرز مشترک و...) تحت الشعاع خود قرار دهد و منجر به تنش در روابط بین دو کشور گردد.
خلاصه ماشینی:
در ايـن ارتبـاط آمريکـا ،اسـراييل و ترکيـه نيـز از ايـده قـوم گرايـي و آذربايجـان واحد که توسـط جمهـوري آذربايجـان تبليـغ مـي گـردد حمايـت نمـوده و باعـث ايجـاد مشــکلات بيشــتري بــراي ايــران گرديــده انــد، شــايان ذکــر اســت کــه عــدم موفقيــت جمهـوري آذربايجـان در مناقشـه قـره بـاغ باعـث تشـديد تبليـغ ايـده آذربايجـان واحـد گرديـد چراکـه رهبـران جمهـوري آذربايجـان يکـي از دلايـل شکسـت خـود را حمايـت ايـران از ارمنسـتان مـي دانســتند و دليـل ديگـر اينکـه بــراي انحـراف اذهـان آذربايجــان مــردم خــويش از شکســتهاي متــوالي در برابــر ارمنســتان بــه صــورت پــي گيــر ايــده آذربايجـان واحـد را تبليـغ مـي نمودنـد و حتـي راه پيـروزي مقابـل ارمنسـتان را تشـکيل اذربايجــان واحــد(جمهوري آذربايجــان بــه انضــمام منــاطق آذري نشــين جمهــوري اســلامي ايــران ) مــي دانســتند بــه نــوعي کــه ايلچــي بيــگ يکــي از روئســاي جمهــور آذربايجان اعـلام مـي دارد "شکسـت هـايي کـه مـا در نبردهايمـان بـا ارمنسـتان در دهـه - هــاي ٧> و ٧= م (٧;-٧:ش )متحمــل شــده ايــم بــه دليــل تقســيم شــدن آذربايجــان بوده است .
البتــه در داخــل ايــران نيــز در مقابلــه بــا ايــده آذربايجــان واحــد کــه از ســوي جمهوري آذربايجان تبليـغ مـي گـردد واکنشـهاي مختلفـي بـروز نمودنـد از جملـه اينکـه عــده اي عنــوان ايــران شــمالي را بــه جمهــوري آذربايجــان داده انــد و تعــداد زيــادي سايت د ر ارتباط با مقابله بـا پـان آذريسـم ايجـاد شـده اسـت کـه سـايتهاي زيـر نمونـه اي از آنها مي باشند http://www.