چکیده:
شخصیت سازی و شخصیتپردازی یکی از عناصر مهم در آثار داستانی کودک و نوجوان است و به دلیل اهمیت فراوان آن، نویسندگان همواره در گزینش و عملکرد شخصیتهای داستانی آثار خود دقت کردهاند. در آثار ادبی اقتباسی از متون کهن نیز شخصیتپردازی از جایگاه مهمی برخوردار است؛ به گونهای که شخصیتها ابزار بیان اندیشه و پیام نویسنده قرارگرفتهاند. شخصیتهای آثار اقتباسی از مثنوی بهترین نمونه برای اثبات این ادعا هستند. در این مقاله، نخست انواع شخصیت در 35 اثر اقتباسی از مثنوی، از جمله خاله خودپسند، راز و پرنده سخنگو، برای کودکان و نوجوانان، معرفی و دستهبندی شده است، در ادامه مهمترین ویژگیهای شخصیتهای این آثار معرفی شده و میزان دخل و تصرف نویسندگان در شخصیتپردازی آثار اقتباسی روشن شده است. آثار مورد نظر به چند دلیل از بین 128 اثر اقتباسی از مثنوی انتخاب شده است؛ دلیل اول آن که این آثار غالبا تک روایتی بوده و مجموعههای داستانی به دلیل طولانی بودن آنها، از حوزهی این پژوهش خارج شدهاند و دیگر آن که این پژوهش، فقط آثار اقتباسی بازآفرینی و بازنویسی را بررسی کرده و دیگر انواع اقتباس، از حوزهی بررسی خارج شدهاند. هدف از بررسی شخصیتها در آثار اقتباسی از مثنوی این است که انواع شخصیتها مشخص و دسته بندی شده و شیوههای پردازش آنها بررسی شود. دسته بندی شخصیتها، بررسی جنبههای نمادین آنها و کشف نوآوریها در شخصیتسازی این آثار از جمله، ورود شخصیتهای کودکونوجوان و شخصیتهای مونث، از مهمترین یافته های پژوهش حاضر است.
Characterization and personification are two important components in the fictional works for children and young adults and due to their prime importance، writers pay much attention to the selection and performance of fictional characters of their works. They are also of great importance in the adaptation of ancient literary texts so that the characters are the means of expressing the writers’ thoughts and messages. The characters of adapted works of Molavi best represent this subject. In this paper different types of characters in 35 adapted works of Masnavi for children and young adults، namely the self-willed aunt، the secret of the talking bird، are introduced and categorized. The most important characteristics of these works are presented and it is argued how the writers have made changes in characterization. The works are selected from among 128 adaptations due to several reasons; the first one is that these works are often single- narrative works; collections of stories were not considered because of their length. This research is dedicated just to the investigation of recreated and rewritten adaptation works. The aim of studying characters in the adaptation works of Masnavi is that all types of characters can be clarified and categorized and also their symbolic aspects discussed.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله، نخست انواع شخصیت در 35 اثر اقتباسی از مثنوی، از جمله خاله خودپسند، راز و پرنده سخنگو، برای کودکان و نوجوانان، معرفی و دستهبندی شده است، در ادامه مهمترین ویژگیهای شخصیتهای این آثار معرفی شده و میزان دخل و تصرف نویسندگان در شخصیتپردازی آثار اقتباسی روشن شده است.
در آثار داستانی اقتباسی از متون کهن برای کودکان و نوجوانان نیز شخصیت و شخصیتپردازی اهمیت بسیار دارد؛ چنان که بررسی تغییرات اساسی در شخصیتهای آثار ادبی برگرفته از متون کهن، این اهمیت را آشکار می‌کند.
با توجه به اهمیت شخصیت در داستان، نویسندگان آثار اقتباسی از مثنوی نوآوری‌هایی در این زمینه انجام داده‌اند که با هدف ایجاد خلاقیت در روایت انجام شده است؛ این تغییرات دیگر عناصر داستان را نیز، تحت تأثیر قرار داده است.
1- شخصیت مؤنث دیدگاه مولانا در مثنوی درباره ی زن متناقض و دوگانه است از سویی زن نماد عشق الهی است و از سوی دیگر نماد نفس است؛ اما در آثار اقتباسی از مثنوی، شخصیت مؤنث از دیدگاه مثبت مورد توجه قرار گرفته و به عنوان نجات بخش، راهنما و در محدودترین نقش خود، هم راز همسرش نقش آفرینی کرده است؛ در 10 اثر از 35 اثر ادبی کودک و نوجوان برگرفته از مثنوی، شخصیتهای مؤنث حضور جدی دارند و به عنوان «همراز»، «راهنما»، «همراه» و «نجات بخش» ایفای نقش کرده و دارای نام و نشان مشخص نیز هستند.
برای مثال «کله کدو»، در پرنده سخنگو (قاسم‌نیا، 1386)، «طوطی کچل»، در روایت طوطی کچل، (دستوم، بی‌تا)، مردان‌خان قهوه‌چی و پهلوان چوبک در داستان فیل در خانه تاریک (ایرانی، 1366) شخصیت‌هایی هستند که نام آنها دارای بار طنز است.
(
, 
, 
)
