چکیده:
در ایــن مقالــه بــه معرفــی محوطه هــا، ســنت های ســفالی و بررســی الگوهــای اســتقراری محوطه هــای شناســایی شــده دوره مس وســنگ حــوزه ی رودخانــه قــزل اوزن در شهرســتان بیجــار پرداختــه شــده اســت . نتایــج ارایــه شــده در ایــن مقالــه براســاس ٦ فصــل بررســی ایـن شهرسـتان اسـت . براسـاس ایـن بررسـیها ٧٦ محوطـه دارای آثـار دوران مس وسـنگ هســتند. شــروع اســتقرار در شهرســتان بیجــار کــه بخشــی از حــوزه رودخانــه قــزل اوزن به شــمار مــیرود از دوره مس وســنگ میانــه بــوده اســت . عــدم وجــود دوره هــای قدیمیتــر را علاوه بــر نقصــان احتمالــی شــیوه بررســی، میتــوان در ارتفــاع زیــاد منطقــه و شــرایط ســخت و اقلیــم خشــک منطقــه دانســت . تعــداد اســتقرارهای مس وســنگ میانــه متعــدد و سراســر نواحــی مختلــف شهرســتان را در بــر میگیــرد. پــس از ایــن دوره و در دوره مس وسـنگ جدیـد تعـداد اسـتقرارها تـا حـدودی کاهـش یافتـه و بسـیاری از محوطه هـای دوره ی قبــل متــروک میشــوند. در دوره مــس و ســنگ جدیــد گرایــش محوطه هــا بــه ابتـدای حوزه هـای آب گیـر قابـل مشـاهده و از تعـداد محوطه هـای بـزرگ کاسـته میشـود و در عـوض محوطه هـای متوسـط رشـد میکننـد. الگوهـای اسـتقراری شناسـایی شـده در دوره مــس و ســنگ به وجــود چندیــن خوشــه در محوطه هــا اشــاره دارد کــه شــاید بتــوان چندیـن کاربـرد مختلـف را بـرای آن هـا پیشـنهاد کـرد. در نحـوه پراکنـش محوطه هـا و نیـز انــدازه آن هــا عوامــل زیســت محیطی چــون دسترســی بــه منابــع زمیــن ، آب ، مراتــع و تــا حـدودی مسـیرهای طبیعــی نقــش اصلــی را داشــته اسـت . در هــر دو مرحلــه مس وســنگ میانـه و جدیـد، محوطه هـا بـه سـه خوشـه قابـل تقسـیم بندی هسـتند و کاربردهـای چـون روســتاهای مرکــزی، روســتاهای یک جانشــین و محوطه هــای کوچــک فصلــی پیشــنهاد شــده اســت . در ایــن پژوهــش از داده هــای قوم باستان شــناختی نیــز اســتفاده شــده اســت . ســنت های ســفالی به دســت آمــده از مطالعــات میدانــی گســتره زیــادی از ســفال های شــناخته شــده غــرب ایــران شــامل ســنت دالمایــی، ســه گابی، گودیــن VII و گودیــن VI و نیــز فرهنــگ پیزدلــی را در بــر میگیــرد. ایــن منطقــه نقطــه تلاقــی ســنت های ســفالی شــمال غربی ایــران بــا زاگرس مرکــزی اســت .