چکیده:
عموما سطح توسعهیافتگی در بین بخشهای مختلف اقتصادی یک کشور همانند مناطق آن یکسان نیست، بلکه در بخشهای آموزشی، خدمات بهداشت و درمان، خدمات و رفاه اجتماعی، کشاورزی و صنعت یک کشور عدم تجانس و ناهمگنی به چشم میخورد. یکی از مسایل و معضلاتی که پیش روی برنامهریزان منطقهای وجود داشته، رشد و توسعة نابرابر مناطق است، به طوری که با نگاه به توزیع فضایی خدمات در مناطق مشخص میشود که این فعالیتها به شکل متوازنی توزیع نشدهاند. به همین خاطر از جمله معیارهای معمول در برنامهریزی منطقهای، سطحبندی نواحی بر اساس برخورداری از شاخصهای مختلف توسعه است. خدمات بهداشت و درمان یکی از ارکان اصلی توسعه محسوب میشوند و ارائه خدمات بهداشت و درمان در مناطق مختلف باعث کاهش فقر میشود، لذا شرایط را جهت تربیت و رشد سرمایة انسانی و توسعة اقتصادی و اجتماعی در مناطق مختلف کشور را فراهم مینماید. پژوهش حاضر با بهرهگیری از دو تکنیک تحلیل عاملی و تحلیل خوشهای و استفاده از 22 شاخص بهداشتی به تحلیل و سطحبندی شاخصهای بهداشتی- درمانی شهرستانهای استان آذربایجانشرقی میپردازد. رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی، تحلیلی و علی و از نوع کاربردی- توسعهای است و برای تهیة نقشهها از نرمافزار Arc/GIS بهره گرفته شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد شاخصهای بهداشت و درمان در استان آذربایجانشرقی به صورت متوازن توزیع نشده و اختلاف فاحشی بین شهرستانهای استان از نظر توسعة خدمات بهداشتی ملاحظه میشود. شهرستانهای تبریز و جلفا به ترتیب در بالاترین و پایینترین سطح قرار گرفتهاند و نتیجه به کارگیری تکنیک تحلیل عاملی، شهرستانها را در 4 سطح ورا توسعه، فرا توسعه، میان توسعه و فرو توسعه قرار داده که شهرستان تبریز در سطح ورا توسعه و شهرستانهای آذرشهر، بناب، جلفا، چاراویماق، ورزقان، هریس و هشترود در سطح فرو توسعه واقع شدهاند. با استفاده از تکنیک تحلیل خوشهای و ترسیم نمودار دندروگرام، شهرستانهای استان در 4 گروه همگن طبقهبندی شدهاند. در پایان نیز پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت نواحی محروم ارائه گردیده است.
خلاصه ماشینی:
"جدول (8): امتیازات عاملی اکتسابی هر یک از شهرستانهای استان آذربایجانشرقی ردیف شهرستان امتیازات عاملی هر یک از مؤلفهها عامل اول عامل دوم عامل سوم عامل چهارم عامل پنجم شاخص ترکیبی رتبه نهایی سطح توسعه 1 آذرشهر 37821/0- 27477/0 43753/0 06592/0 45144/1- 05143/1- 13 فرو توسعه 2 اسکو 77039/0 31554/0 95206/0 15828/0 23236/2- 03609/0- 8 میان توسعه 3 اهر 50512/0 49819/0 43874/0 01574/0 41301/0- 04478/1 5 فرا توسعه 4 بستان آباد 32992/0 09349/0- 61319/1- 4972/0- 12652/1 74744/0- 11 میان توسعه 5 بناب 22838/0 81465/0- 22219/0- 4695/0- 26596/0- 54392/1- 14 فرو توسعه 6 تبریز 22296/1 04007/2 2696/1 02468/0 16928/0 72659/4 1 ورا توسعه 7 جلفا 71472/0 09404/0 29106/0- 82952/3- 33446/0 97736/2- 19 فرو توسعه 8 چاراویماق 06437/2- 08819/1- 76345/0- 78/0 5401/0 59591/2- 18 فرو توسعه 9 سراب 34835/0 41366/0 2289/0- 36314/0- 29911/0- 12914/0- 9 میان توسعه 10 شبستر 05897/0- 35197/0- 75868/1 04466/0 54779/0- 84461/0 6 میان توسعه 11 عجب شیر 15413/0 49566/0- 76635/1- 43163/0 05795/1 6183/0- 10 میان توسعه 12 کلیبر 06267/0 67787/0- 31506/0- 11815/0- 36799/1 31958/0 7 میان توسعه 13 مراغه 13665/0 32776/1- 36852/1 28573/0 20004/1 66318/1 2 فرا توسعه 14 مرند 18456/0- 19332/1 2078/0 56839/0- 78159/0 42976/1 3 فرا توسعه 15 ملکان 45117/0 95139/0- 63124/1- 02643/0- 13655/1 02134/1- 12 میان توسعه 16 میانه 18813/0- 48901/0 82578/0 76479/0 56657/0- 32488/1 4 فرا توسعه 17 ورزقان 76767/1- 44109/0- 21195/0- 31609/0- 43655/0 30025/2- 16 فرو توسعه 18 هریس 53648/1- 40009/0 13922/0- 20468/0- 89013/0- 37042/2- 17 فرو توسعه 19 هشترود 15629/2 42145/2- 30111/0 87305/0- 96979/0- 80689/1- 15 فرو توسعه (نگارندگان، 1388) سطحبندی انجام شده نشان از آن دارد که شاخصهای مورد بررسی در شهرستانهای استان دارای نابرابری فضایی است و شهرستانها از لحاظ شاخصهای بهداشت و درمان دارای تعادل نمیباشند و فرضیه اول پژوهش با عنوان « به نظر میرسد، بین شهرستانهای استان آذربایجانشرقی از نظر شاخصهای بهداشت و درمان نابرابری و تفاوت وجود دارد» مورد تأیید قرار میگیرد."