چکیده:
لهجة بخارایی یکی از لهجه های زبان فارسی است که در دهة دوم قـرن بیـستم هم زمان با شروع فعالیت های روشنفکران بخارا، جدیدان، در آثـار سـران فکـری این جنبش به کار گرفته شد و در خدمت روشنگری و تعلـیم درآمـد و پـس از تقسیم ماوراءالنهر، به نام زبـان تـاجیکی بـه زبـان رسـمی و دولتـی جمهـوری تاجیکستان، یکی از جمهوریهای مستقل پنج گانة آسیای مرکزی، ارتقـا یافـت . نقش فطرت بخارایی (١٨٨٦-١٩٣٨م)، که از سران جنـبش جدیـدان در بخـارا بود، در تکوین این زبان نوآیین ، منحصر به فرد است . در این مقاله با اسـتفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی ، رمان بیانات سیاح هندی (چاپ ١٣٣٠ق در استانبول) در سه نظام آوایی ، واژگانی و نحوی بررسی شد. نتایج تحلیل نـشان داد فطـرت در این اثر با استفادة مکرر از ویژگی های نظام گفتاری مردم بخارا در اوایل قـرن بیستم ، تلاش آگاهانه ای را برای پی ریزی زبانی نوآیین به کار گرفته است ؛ با این حال زبان وی به رغم نزدیک شدن به گونة گفتاری و تلاش برای انعکاس ظرایف تلفظ این لهجه در نوشتار، زبانی آمیخته و ترکیبی است : ترکیبی از گونة ادبی و گونة گفتاری؛ به گونه ای که این هماهنگی در استفاده از دو نظام، زمینه را برای ارتقای این لهجه به زبان مستقل در سالهای سپسین آماده کرد.
خلاصه ماشینی:
"عینی در دو اثر شاخص خود، تاریخ انقلاب بخارا (مؤلف به سال ١٩٢١ م) و نمونة ادبیات تاجیک (مؤلف به سال ١٩٢٥م )، برای نخستین بار به نقش منحصر به فرد فطرت بخارایی در شکل دهی به زبان نوآیین تاجیکی تأکید کرده است ؛ به گونه ای که تمام پژوهشگران در این زمینه وامدار دیدگاه های عالمانة وی هستند.
زبانی که فطرت در مناظره و بیانات سیاح هندی با ترکیب ویژگی های سنت ادبیات کلاسیک فارسی با ویژگی های زبان مردم بخارای ابتدای قرن بیستم به کار برد و بعدها صدرالدین عینی با آثار متعدد و درخشانش از جمله یادداشت ها هویتی ویژه به آن بخشید، نمونة موفقی از فارسی لهجة بخارایی بود که سرانجام به زبان نوآیین ادبی ماوراءالنهر، تاجیکی ، تبدیل شد؛ گونه ای که با تغییراتی به نسبت آشکارتر از سوی دیگر نثرنویسان تاجیکستان در طول قرن بیست تاکنون دنبال شده است (شکوری بخارایی ، ١٩٩٦: ٢٣٨-٢٣٩).
روش تحقیق ، جامعة آماری و شیوة جمع آوری داده ها در این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی ، ویژگی های زبانی بیانات ســیاح هندی (١٣٣٠ق / ١٩١٢م )، در سه سطح آوایی ، واژگانی و نحوی با هدف شناسایی و معرفی لهجة بخارایی ، که نزدیک به یک دهه بعد در سال ١٩٢٤م با نام «تاجیکی » زبان دولتی جمهوری تاجیکستان شد، بررسی ، و هرجا که نیاز بود، با زبان فارسی رسمی و معیار ایران تطبیق داده شد."
(
, 
, 
)
