هنر مردمی دینی: شمایل‌شناسی حضرت علی (ع) مقاله

شمایل‌پردازی (نگاری) چهرة پیامبر و ائمة معصومین از رایج‌ترین شمایل‌پردازی‌‌ها در جهان اسلام و کشورهای شیعه‌نشین به شمار‌‌ می‌رود. این هنر مردمی که گاه آن را هنر فطری‌‌ می‌نامند، با بهره‌گرفتن از روایات تاریخی و نیز زمینه‌‌‌های ‌تاریخی خاص شمایل‌پردازان به تصویرگری چهرة این بزرگان دین پرداخته‌‌‌‌اند. ‌بررسی نقشمایه‌‌ها (موتیف‌ها) در این گونه نقاشی مردمی حاکی از آن است که نه‌تنها نوعی تبادل نقشمایه‌‌ها میان ادیان گوناگون وجود دارد، بلکه بسته به شرایط تاریخی و فرهنگی شمایل‌پرداز، این نقشمایه‌‌ها در ترکیب‌های متفاوتی به کار‌‌ می‌روند. هنر مردمی شمایل‌پردازی با آنکه در پرداخت ساده و از نظر محتوا فاقد پیچیدگی شمایل‌پردازی‌‌‌های ‌نخبه است، پیام خود را در راستای بسیج احساسات تودة مردم به‌خوبی انجام‌‌ می‌دهد و گسترش آن در سراسر جهان اسلام حاکی از قدرت تأثیرگذاری آن است. پیوند این شمایل‌پردازی با مناسک دینی (برای مثال، ایام محرم در ایران)، خود گواهی بر جایگاه آن در فرهنگ دینی مردم است. ‌‌‌‌شمایل‌نگار‌ی حضرت علی (ع) یکی از عناصر کلیدی در فرهنگ شیعی ایران است و جایگاهی خاص در میان مردم دارد. تعدد تمثال‌‌‌های ‌آن حضرت که طی حداقل دویست ساله اخیر پرداخته شده، حاکی از این جایگاه رفیع و معنابخش است. میل به «اصلی بودن» این تصاویر از منظر جامعه‌شناسی هنر در خور توجه است. این میل نشان‌‌ می‌دهد که چگونه چرخة تولید این تصاویر و تلاش برای نزدیک شدن به اصل همچنان دوام خواهد داشت.

"این هنر، هنر مردمی شمایل نگاری است که نمونه های آن به ویژه در مورد پیامبر، حضـرت علی (ع )، امام حسین (ع ) و حر بن یزید ریاحی برای هر ایرانی آشناست . در شمایل نگاری ادیان نه تنها نوعی عاریـه گیـری و مهـاجرت عناصـر و نشـانه هـا بـه چشـم میخورد، بلکه میان این تصاویر و دیگر سنت های هنری (به ویژه نقاشی و نگارگری) فرهنگ های مختلف نوعی بینامتنیت (آلن ١٣٨٠؛ نامورمطلق ١٣٩٠) گسترده به وجود آمده است ، به طـوری که انتقال عناصر و نحوة بینامتنیت آنها بسیار پیچیده است و به سختی مـیتـوان نـوعی ترتیـب زمانی (به صورت گاهشماری/ کرونولوژیـک ) مشـخص را در آنهـا دنبـال کـرد. (23: 1415) در این مقاله قصد ما مطالعۀ شمایل نگاری و تصویرگری مربوط به کشیدن ، ترسـیم و نمـایش چهره است ، که بیشتر مختص شخصیت های مذهبی و روحانی است ، و از منظـر منـابع فقهـی در خصوص آن نظرات بیشماری آورده شده که در غالب آنها ایـن تصـویرگری بـیاشـکال اسـت ، در صورتی که منجر به حتک حرمت و بیاحترامی نگردد. در شمایل ترسیم شده از حضرت همواره این پرسش مطرح میشود کـه چـرا پیوسـته تصویرسازی از حضرت امیرالمؤمنین (ع ) به یک شکل و بـا صـورتی جامـد و بـیحرکـت صـورت گرفته است ؟ تصویر ٣٠ ما را وادار میسازد تا به نشانه هایی توجه کنیم که کمتر سیر تطـور آنهـا را نشان میدهد."