چکیده:
یکی از ویژگیها و اختصاصات مهم شعری سبک شاعران آذربایجانی و اران کاربرد اصطلاحات و مضامین علمی و کمکگرفتن از آنها برای مضمونسازی است؛ چنانکه بیشترین مضامین و اصطلاحات علومی، مانند نجوم، طب، گیاهشناسی، داروشناسی، در آثار شاعران این سبک دیده میشود. در این مقاله، اصطلاحات، تشبیهات، استعارات و مضامین ساختهشده با برخی احجار کریمه (شامل الماس، پیروزه، در، عقیق، لعل، و یاقوت) بررسی شده و مسائل علمی و ادبی مطرحشده دربارة این احجار کریمه در دیوانهای خاقانی شروانی، فلکی شروانی، ذوالفقار شروانی، مجیرالدین بیلقانی و آثار نظامی گنجوی تحلیل شده و با کتب علمی کانیشناسی قدیم، ازجمله تنسوخنامة ایلخانی و آثاری از این دست، تطبیق داده شده است.
خلاصه ماشینی:
در ایـن مقالـه ، اصطلاحات ، تشبیهات ، استعارات و مضامین ساخته شده بـا برخـی احجـار کریمـه (شامل الماس ، پیروزه ، در، عقیق ، لعل ، و یاقوت ) بررسی شـده و مسـائل علمـی و ادبی مطرح شده دربارة این احجار کریمه در دیـوان هـای خاقـانی شـروانی ، فلکـی شروانی ، ذوالفقار شروانی ، مجیرالدین بیلقانی و آثار نظامی گنجوی تحلیل شده و با کتب علمی کانی شناسی قدیم ، ازجمله تنسوخنامة ایلخانی و آثاری از ایـن دسـت ، تطبیق داده شده است .
نظامی و خاقانی هر دو به این مسئله اشاره کرده اند: خاقانی مغلوب شدن خود دربرابر افراد نادان را، در هنگام جدل ، با موازنـه بـه شکسـته شـدن الماس به وسیلة سرب ، تشبیه کرده است : خاقــــانی را اگــــر ســــفیهی هنگام جدل سـخن فروبسـت این هم ز عجایب خواص اسـت کالماس به زخم سرب بشکست (خاقانی شروانی ، ١٣٧٨: ٧٥٣) بیارام و تندی رهـا کـن ز دسـت که الماس از ارزیز بایـد شکسـت (نظامی گنجه ای ، ١٣٨٨: ١٩٣) به هر جوهری ساختندش خراش به ارزیزبرخاسـت از وی تـراش چو شه دید کو سنگ را آس کـرد زبرنــدگی نــامش المــاس کــرد (همان : ١٩٢) از خاصیت های طبی الماس یکی هم آن است که از آن برای سفیدکردن دندان ها استفاده می کردند (دشتکی ، ١٣٨٥: ٤/ ٢٢١؛ شمس الدین آملی ، ١٣٧٩: ٣٣٩) و شاید نظامی ، علاوه بر تشبیه دندان سفید به الماس ، به این نکته هم نظر داشته است .