چکیده:
تهیدستان شهری شامل گروههای متعددی مانند لوطیان، مزدوران شهری، دستفروشان، حاشیهنشینان شهری و...بودند. با شروع انقلاب مشروطه، بیشتر این اقشار به امید رهایی از فقر و فشارهای اقتصادی به انقلابیون پیوستند. اما، در پی ایجاد مشکلاتی نظیر افزایش قیمت اجناس از تحقق آمال خود در حکومت مشروطه ناامید شدند و از آنجا که تحت نفوذ نخبگان جامعه بودند، با شکلگیری دو گروه مشروطهخواهان و سلطنتطلبان، لوطیان و جهال در هر دو جبهه حضور یافتند. برخی با توجه به خصلت اجتماعی خود، در خدمت گروههای مخالف قرارگرفته و به غارت و چپاول اموال مردم پرداخته و به دستور دربار به قتل و ایجاد آشوب دستمیزدند. سایر تهیدستان شهری از جهت فقر و اینکه در حوادث مشروطه تحت نفوذ مخالفان و موافقان مشروطیت قرارگرفتند، به همراه لوطیان و جهال در یک طیف قرارداشتند. در این مقاله،با شیوۀ تحلیلی و توصیفی، عملکرد تهیدستان، لوطیان و جهال تهران در حوادث مشروطه و اینکه چرا این گروهها در دو سوی مشروطهخواهان و مخالفان قرارگرفتند و نقش آنان در ایجاد آشوبهای اجتماعی و یا در دفاع از مشروطیت چگونه بودهاست، و همچنین این موضوع که نخبگان جامعه در تحولات سیاسی چگونه گروههای فرودست و ناآگاه جامعه را به خدمت خود میگیرند، بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
نسیم شمال می نویسد: در کشمکش تهران ، هنگامه به مجلس بود چون طالب مشروطه یک سلسله مفلس بود جـــوش و خـــروش فقـــرا را ببـــین قــــال و مقــــال ضــــعفا را ببــــین (نسیم شمال ، ١٣٧٠: ٣٦٢) ایرج میرزا هم ، به رغم اینکه به شرکت اقشار تهیدست در انقلاب چندان خوشبین نیست ، به این امر اعتراف کرده و چنین سروده است : تهیدســـتان گرفتـــار معاشـــند بــرای نــان شــب انــدر تلاشــند از آن گویند گـاهی لفـظ قـانون که حرف آخـر قـانون بـود نـون اگر داخل شـوند انـدر سیاسـت برای شغل و کار است و ریاست (ایرج میرزا، ١٣٧٢: ٩٤) بنابراین ، تهیدستان تهران در طیف های مختلف به خاطر فقر و بـه امیـد نجـات از ایـن وضع ، هوادار مشروطه شدند، ولی خیلی زود، بدنبال ناکامی در رسیدن به آمال خود، ناامید شده و به تبعیت از رهبران مذهبی مخالف مشروطه ، از مشروطیت بریدنـد.
اگرچـه بهار در تحلیلی ناقص تمام طبقة سوم یعنی تودة مردم را هوادار استبداد معرفی کرده اسـت (بهار، ١٣٧١: ٢/ ١)، اما این گفته او صحیح نیست چرا که در گوشة دیگری از تهران و در فاصله ای نه چندان دور از میدان توپخانه در اطراف مجلس شورای ملی ، گروه های کثیـری از مردم از طیف های مختلف از جمله کلاه نمدی ها، دهقانان و کارگران و بـه قـول نسـیم شمال مفلسان و ضعفا و فقرا تحت عنـوان هـواداران مشـروطیت دور هـم جمـع بودنـد (براون ، ١٣٨٠: ١٦٣؛ نسیم شمال ، ١٣٧٠: ٣٦٢ و ٣٧٦) در گذر زمـان ، مجلـس بخشـی از حامیـان خـود را در میـان طبقـات حاشـیة شـهری ازدست داد (فوران ، ١٣٧٧: ٢٩٤).