چکیده:
فرقة اسماعیلیة نزاری به رهبری حسن صباح بنیادگذار ترور در معنی کلاسیک آن است. در تاریخ ایران دهههای میانه دیدهنشده که جریانی، از ترور همچون حربهای راهبردی و همزمان سازوکاری دفاعی، به شکلی کاملا سازمانمند در جهت نیل به اهداف خود بهره گیرد. در این پژوهش ترور در فرقۀ اسماعیلیه با رهیافت کیفی و بر اساس شواهد تاریخی بررسی و با تکیه بر استدلال استقرایی، به تحلیل جامعهشناختی عوامل مؤثر بر عملکرد این جریان بررسی و شرایط علی و مداخلهگر مسبب شکلگیری پدیدۀ ترور در فرقۀ اسماعیلیه شناسایی شدهاست. پژوهش حاضر با تمرکز بر نظریۀ ترغیبات و فشارهای ساختاری اسملسر و با تأکید بر موضوعاتی چون بررسی چرایی تبدیل رفتار جمعی به جنبش اجتماعی و سازوکار بروز آن به شکل جنبشی ارزشگرا، و طرح این نظر که افتراقیافتگی نازل قدرت سیاسی و قدرت دینی، موجب ظهور جنبش اجتماعی با بیان مذهبی میشود، درصدد شناسایی شرایط علی و مداخلهگر مؤثر در ظهور پدیدۀ ترور در این فرقه است. نتیجه آنکه که این دو مؤلفه در جریان منازعۀ تاریخی برای تصاحب قدرت، به تولید و بازتولید ترور در فرقۀ اسماعیلۀ نزاری انجامید.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش ، به توسل اسماعیلیان نزاری بـه تـرور در سـایة رهبـری مقتدرانة حسن صباح پرداخته شده است ؛ موضوعی که می توان از آن به عنـوان وجـه تمـایز جنبش اسماعیلیة نزاری و جنبش های مشابه آن اشاره کرد و کاربست سازمان یافتة تـرور را در زمینة سیاسی ـ اجتماعی ـ مذهبی حاکم بر آن دوره نقطة عطفی در مبارزات جنبش های ارزشگرا تلقی کرد.
با نظر به اینکه موضوع کانونی بسیاری از پژوهش های متأخر (سـال هـای ٨٩ تـا ٩٢) تبیین ساختار عقیدتی و نظام الهیاتی اسماعیلیان است ، پژوهش حاضر نقطة عزیمت خود را تحلیل جنبه های بیرونی و پیامدهای عینی فعالیت های اسماعیلیان قرارداده و بـا تأکیـد بر پیوند بافتار اجتماعی ـ سیاسی دورة سلجوقی با کارگزاران پدیدة ترور در فرقة نزاریـه و بر اساس نظریة اسملسـر، بـه تشـریح دیـالکتیکی دو مؤلفـه ، شـرایط علـی و شـرایط مداخله گر، در پیدایش این پدیده پرداخته است .
یکی دیگر از شگردهای (تاکتیک های ) مبارزاتی حسن صباح ، که می توان از آن در کنـار انعقاد پیمان های صلح و آتش بس با سلاطین سلجوقی ـ که اصولا شگردی نظامی است ــ یاد کرد، پایبندی اسماعیلیان نزاری به اصل عقیدتی ـ سیاسی «تقیـه » اسـت ؛ راهکـاری کـه شیعیان ایرانی قبل و بعد از این فرقه نیز از آن در برابر اکثریت حاکم سـود مـی جسـتند.