چکیده:
در شهر کرمانشاه گویشی منطقهای از فارسی به نام گویش فارسی کرمانشاهی رواج دارد. سوای کاربرد گویش فارسی کرمانشاهی به عنوان زبان اول گویشوران آن، معمولا کردها نیز هنگامی که میخواهند به فارسی صحبت کنند به این گویش سخن میگویند و نیز سوای خانوادههای تکزبانهای که فقط به این گویش سخن میگویند، فرزندان خانوادههای دو یا چندزبانۀ بسیاری نیز این گویش را به عنوان زبان اول خود به کار میبرند. در این پژوهش سعی شده است تعریفی از جامعۀ زبانی گویش کرمانشاهی، با توجه به یک، دو یا چندزبانه بودن خانوادههای گویشوران این گویش و یا کاربرد این گویش به عنوان زبان مادری، اول یا زبان دوم، ارائه شود. جامعۀ آماری این پژوهش را کسانی تشکیل میدهند که در خانوادههایی تکزبانه این گویش را به عنوان زبان مادری و اول به کار میبرند. در این تحقیق طبقههای اجتماعی تحصیلکرده، متوسط و کارگر، با توجه به موانع اجتماعی و فاصلۀ اجتماعی همچون شرایط اقتصادی و فرهنگی و میزان تحصیلات اجتماعی، تعریف شدهاند و دادههای سه متغیر زبانی مورد مطالعۀ این پژوهش که از مصاحبه با 30 نمونۀ تصادفی معرف هر یک از این طبقات به دست آمده، بر حسب تفکیک جنسیتی و طبقاتی، مورد بررسی و واکاوی قرار میگیرند. این دادهها مختص گفتار عادی گویشوران مصاحبهشونده است و دیگر سبکها در این پژوهش بررسی نشده است. متغیرهای بررسیشده در این پژوهش «را» مفعولی، تکواژ معرفهساز، تکواژ میانجی بین حروف «به» و «با» و ضمایر متصل را دربرمیگیرند که با توجه به دادههای بهدستآمده، میتوان گونههای متفاوت این سه متغیر را در طبقات اجتماعی تحصیلکرده، متوسط و کارگر، به تفکیک جنسیت، تشخیص داد. این پژوهش وجود زبانگونههای اجتماعی را میان جامعۀ زبانی گویش کرمانشاهی، با تعیین ویژگیهای هر یک از زبانگونهها برحسب متغیرهای این پژوهش، با تفکیک جنسیتی مورد مطالعه قرار میدهد. همچنین سعی شده است عامل سن در این پژوهش کنترل گردد.
خلاصه ماشینی:
"در خلال مصاحبهها با توجه به ویژگیهای زبانی روابط قدرت 1 و همبستگی 2 -که البته جزو اهداف این پژوهش نبوده- مصاحبهکننده دریافت که معمولا گویشوران طبقۀ کارگر ویژگیهای زبانی قدرت و همبستگی را کمتر رعایت کرده و بیشتر صمیمانه صحبت میکنند اما در گفتار طبقۀ تحصیلکرده به ویژه زنان این طبقه روابط قدرت و همبستگی کاملا در نظر گرفته میشود.
در گفتار طبقۀ متوسط صورتهای تکواژ /a/ به جای «را» مفعولی، تکواژ /a/ در نقش تکواژ معرفهساز و کشیده کردن واکههای پایانی حروف «به» و «با» در نقش میانجی ضمیرهای متصل با این حروف به کار برده میشود.
در گفتار زنان نیز صورتهای مورد کاربرد طبقۀ تحصیلکرده بیشتر دیده میشود چرا که آن را موجهتر میدانند و تمایل دارند با تقلید از الگوهای زبانگونۀ طبقۀ بالاتر، خود را به آن طبقه نزدیکتر کنند که البته دلایل متعددی میتواند داشته باشند نظیر کسب موقعیت بهتر اجتماعی و ...
در گفتار طبقۀ کارگر صورتهای تکواژ /aya/ به جای «را» مفعولی، تکواژ /aga/ در نقش تکواژ معرفهساز و تکواژ میانجی /še/ میان ضمیرهای متصل و حروف «به» و «با» بیشتر به کار برده میشود.
با توجه به اطلاعات به دست آمده و با در نظر گرفتن متغیرهای دیگری که در مقدمه به آنها اشاره شد، میتوان دست کم به وجود سه زبانگونۀ مختلف اجتماعی در گویش فارسی کرمانشاهی گویشوران شهر کرمانشاه پی برد، که نشاندهندۀ سه سطح مختلف تحصیلکرده، متوسط و کارگر در جامعۀ کرمانشاهی است."