چکیده:
پرسش از خردمایه وجود دولت سوالی است که از نظر منطقی بر وجود دولت مقدم است و بدون ارائه پاسخی مناسب و درخور به آن نمیتوان محملی مناسب برای توجیه حضور دولت در جوامع گوناگون یافت. علاوه بر این با توجه به فضای بازارگرای حاکم بر نظریههای اقتصادی، تبیین حوزههایی که دولت مجاز به ورود و دخالت در آنهاست نیز در گرو تبیین خردمایه وجود دولت خواهد بود. جلوگیری از شکست بازار، شکست دولت و جلوگیری از شکست ارزشهای عمومی پاسخهایی است که اندیشمندان غربی برای پاسخ به این پرسش ارائه، و تلاش کردهاند تا از این رهگذر حدود و ثغور فعالیتهای دولت را مشخص سازند. در این مقاله نیز تلاش خواهد شد تا ضمن بررسی کتابها و مقالات این حوزه، مرور این پاسخها و نقد اجمالی آنها، نگرش برآمده از آنها با هم تلفیق شود و به شکل رویکردی واحد در آید و سپس خردمایه وجود دولت از نگاه منابع اسلامی تبیین، و تفاوتهای آن با خردمایههای بیان شده از سوی اندیشمندان غربی بیان شود؛ تفاوتی که به گونهای اجمالی میتوان آن را پیگیری مصالح عامه به جای منافع عامه نامید.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار ضمن مروری بر انواع خردمایههای وجود دولت و حوزههای دخالت آن (نظیر نظریه شکست بازار<FootNote No="108" Text="- Market failure"/>، شکست دولت<FootNote No="109" Text="- Government failure"/>، شکست ارزش عمومی<FootNote No="110" Text="- Public value failure"/>) و ارائه الگویی جامع برای تصمیمگیری بر اساس این خردمایهها در حوزههای گوناگون مدیریت دولتی، تلاش خواهد شد با توجه به منابع اسلامی، ضمن تبیین اهداف دولت اسلامی، خردمایۀ وجود دولت از نگاه اسلام نیز تبیین شود.
بوزمن در ابتدای مقالۀ جریان ساز خود به گونهای ضمنی از تسلط بازار بر ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی انسانها ابراز نگرانی کرده و معتقد است که امروزه سؤال چگونگی تخصیص منابع به طرز روزافزونی با پاسخ ساز و کار بازار رو به رو میشود (بوزمن، 2000: 2) و این یعنی (بوزمن، 2000: 2): 1 ـ فروش و واگذاری داراییهای بخش عمومی به بخش خصوصی 2 ـ خصوصی سازی و برونسپاری 3 ـ خط مشیهای شبه بازاری مبتنی بر اسناد یا اعتبارهای قابل فروش 4 ـ ایجاد شدن سازمانهای مرکب از بخش دولتی و خصوصی 5 ـ مدیریتهای مبتنی بر قرارداد در مراکز دولتی از همین رو وی اعتقاد دارد که با تغییر نگرش ایجاد شده نسبت به دولت، مفهوم اصطلاح «عمومی بودن و یا دولتی بودن»<FootNote No="139" Text="- Publiness"/> نیز به گونهای روز افزون مبهمتر شده است (بوزمن، 2000: 2) حال اینکه یکی از فرقهای دولت و بازار این است که دولت به عنوان نهادی دموکراتیک و سیاسی (بوزمن، 2000: 6) باید بر اساس منفعت عامه<FootNote No="140" Text="- Public Interest"/> فعالیت کند (بوزمن، 2000: 9) و هدف خود را خلق ارزش و نه کارایی (بوزمن، 2000: 6) قرار دهد(3).