چکیده:
ایجاد نیاز کاذب از دستاوردهای اجتماعی- فرهنگی غیراخلاقی شرکتهای تجاری در عرصه صنعت تبلیغات بازرگانی است. ازآنجاکه شناخت نیازها و خواستههای مردم برای راهبردی کردن شگردهای تبلیغات و ایجاد تقاضا، از اصول اساسی تبلیغات تجاری در عرصة رقابت است، بنابراین اغلب بستری را فراهم میسازد که شرکتها اخلاق، فرهنگ، ارزشها و روح سادهزیستی افراد جامعه را در رسیدن به اهداف اقتصادی خود مدنظر قرار دهند. لذا بایسته است ابعاد مختلف این دستاورد بازاریابی عصر حاضر از نظر فقه اسلامی در قالب پژوهشی درخور، تحلیل و بررسی شود. پژوهش حاضر که با روش توصیفی تحلیلی این مسئله را کانون بحث و بررسی قرار داده، ضمن واکاوی صحیح از مفهوم ایجاد نیاز کاذب و جایگاهشناسی آن در پارادایمهای رفتار مصرفکننده در بازاریابی و آثار اجتماعی- فرهنگی آن، به بررسی و استخراج ملاکهای محوری فقه اسلامی با توجه به فتاوای مراجع عظام و احادیث معصومان( بپردازد. یافتههای پژوهش بر این اصل مهم مبتنی شد که بالا بردن تنوعات محصولی و تبلیغات مکرر و القای ارزشهای مادیگرایانه و غربی و...، در شکلگیری آثار منفی اجتماعی- فرهنگی مستند به ایجاد نیاز کاذب، نقش بسیار مؤثرتری با توجه به محوریت پارادایم تجربی و رفتاری در بروز ایجاد نیاز کاذب دارد و صرف تبلیغ کالاهای تجملاتی بدون تخطی از ملاکهای فقه اسلامی- با توجه به محوریت پارادایم تصمیمگیری و نسبیت حوایج مردم- تأثیر چندانی در بروز پدیدههای منفی اجتماعی و فرهنگی ندارد.
Creating false needs is among the immoral socio-cultural results of commercial advertisements shown by commercial companies. To establish a guideline for advertisement and creating demand، acquaintance with people's needs and demands is a basic principle of business advertisement in a competition. Most companies takes into regard such things، like morals، culture، values and spirit of easy life in order to achieve their economic goals. Therefore، it is necessary to investigate the various aspects of marketing from a fiqhi view point. Using a descriptive-analytical method and defining the concept of creating false needs and its position in the paradigms of consumer behavior and in marketing and socio-cultural work، this paper seeks to investigate and set the key criteria of Islamic law by resting on the fatwas of religious authorities and traditions of the infallible. The research results indicate that offering a vast variety of products، excessive advertisements and provoking materialistic and western values has a key role in exerting negative effects on society and culture. Regarding creating false needs while observing the criteria of Islamic law، advertisement of luxury goods have little effect on the emergence of negative social and cultural phenomena.
خلاصه ماشینی:
"گرچه تبلیغ کالاهای تجملی موجب ایجاد نیاز کاذب میشود، سهم تبلیغ کالاهای تجملاتی در شکلگیری ایجاد نیاز کاذب نسبت به تنوعسازی کالاهای ضروری مردم بسیار کمتر است و چهبسا بتوان به نوعی تنوعبخشی حداکثری به اقلام ضروری مردم را نیز نوعی تجملسازی و ایجاد نیاز کاذب بهشمار آورد؛ زیرا اصل حیاتیای که در امر بازاریابی وجود دارد، این است که شرکتهای تولیدی، همگام با شناخت نیازهای اساسی مردم به عرضة محصولاتی میپردازند که غالبا مردم به آنها نیاز دارند و این چارچوبهای فکری رفتار مصرفکننده بهویژه پارادایم تصمیمگیری است که موجب عرضه محصولی خاص در یک ناحیه میشود؛ زیرا چهبسا تبلیغ کالاهای تجملی، ولو کالاهایی که برای اکثر افراد جامعه نیاز نباشد، اگر با معیارهای صحیح و اسلامی تبلیغ شود و ازاینرو با توجه به محوریت سه ملاک نسبیت نیازهای مردم، عدم تطبیق با ضابطة مشخص مفهوم تجمل و تطبیق با قواعد امری انجام گیرد، نتواند نقش چندانی در ایجاد نیازهای کاذب با آثار نامبرده داشته باشد.
نکتة سوم آنکه اگرچه تکرار بیرویة آگهی یکی از عوامل اساسی در ایجاد نیاز کاذب است اما بهسختی میتوان آن را موجب سلب اراده و اکراه برای طرفین بهشمار آورد؛ زیرا شبیه این عملکرد، در زمانهای پیش و از سوی سماسره که کار اصلی آنها تشویق مشتری بوده انجام شده است؛ اما اگر تبلیغاتچی، کالایی تجملی را (با ضابطة مشخص آن) تبلیغ کرده باشد، خسارت محسوسی را نمیتوان از سوی مصرفکنندة خصوصی قابل مطالبه دانست؛ برخلاف دولت و حکومت اسلامی که وظیفه حمایت و صیانت از فرهنگ جامعه و مدیریت آن را بر عهده دارد که با استناد به ممنوعیت تبلیغ کالاهای تجملاتی میتواند اشخاص خاطی را ملزم به پرداخت خسارت و جریمههای نقدی یا غیرنقدی کند."