نمود نحوی روایت در مصیبت‌نامۀ عطار نیشابوری مقاله

نگاه ساختارگرایی به متون ادبی، از منظرهای متعددی صورت پذیرفته‌است. یکی از این منظرها مطالعۀ روایی است. از میان ساختارگرایان روایت­شناس، تزوتان تودوروف یکی از کامل‌ترین الگوها را برای مطالعۀ متون روایی به دست می­دهد که شامل سه نمود معنایی، کلامی و نحوی است. این مقاله به بررسی نمود نحوی روایت در مصیبت­نامۀ عطار، از دیدگاه تودوروف می­پردازد. در این پژوهش، تنها روایت کلان مصیبت­نامه مطالعه شده‌است. حاصل پژوهش آنکه مصیبت‌نامه را می­توان در یک پی­رفت پایه و چهل‌ودو پی­رفت فرعی مطالعه کرد که از راه زنجیره­سازی به یکدیگر متصل و همگی در اپیزود سوم (اپیزود گذار) پی­رفت پایه درونه­گیری شده­اند. زنجیره­سازی پی­رفت­ها، مراتب چهل­گانه را از نظر روایی در طول یکدیگر قرار داده و این سفر چهل­مرحله­ای را در دل تحول بزرگ سالک به صورت درونه­گیری قرار داده‌است.

واژگان کلیدی : روایت شناسی ، نمود نحوی ، تزوتان تودوروف ، مصیبت نامه ، عطار نیشابوری ١- مقدمه در میان نظریه هـای متعـدد نقـد ادبـی ، سـاختارگرایی یکـی از رویکردهـایی اسـت کـه توانسته است با توجه ویژه به متن - و در درجة دوم ، محتوا- نگاهی ویژه به مـتن داشـته باشد. آخرین پژوهش نیز مقالـة «ترکیب ساختاری و درون مایه های عرفانی مصیبت نامـة عطـار» از بهمـن نزهـت (١٣٩١) است که تلاش می کند طرحی کلی از مراحل چهل گانة سفر سالک به دست دهد کـه بـا (1) الگوی عرفانی اثر نیز انطباق دارد و به نوعی روایت آن را مورد مطالعه قرار داده است . به هر روی بررسی روایت مصیبت نامه محدود به این پـژوهش نیسـت و قـبلا بـه آن توجـه شده است ، اما این مقاله به طور خاص بـه بررسـی روایـت ایـن اثـر از دیـدگاه تـودوروف می پردازد و از این جهت و همچنین از نظر دیـدگاهی کـه انتخـاب کـرده اسـت ، نگـاهی متفاوت به روایت این اثر دارد. بدین ترتیب ، ساختار پی رفـت هـای مصیبت نامه را می توان به صورت زیرنمایش داد: پی رفت پایه ١- سالک فکرت به دنیا می آید و مدتی زندگی می کند (اپیزود وضعیت : موقعیت متعادل اولیه )؛ ٢- سالک دردمند می شود و با راهنمایی پیر به سفر ترغیب می شود (اپیزود گذار: نیروی برهم زننـدة موقعیت متعادل )؛ ٣- سالک در چهل مرتبه و مرحله سفر می کند (اپیزود گذار: موقعیت نامتعادل )؛ ٤- سالک پس از طی مرحلة چهلم و دیدار با پیر، به سوی جان بازمی گـردد (اپیـزود گـذار: نیـروی ایجادکنندة موقعیت متعادل )؛ ٥- سالک غرق دریای جان می شود (اپیزود وضعیت : موقعیت متعادل تازه ).