چکیده:
بخش کشاورزی با حدود۱۱درصد تولید ناخالص ملی، 23 درصد اشتغال و تأمین غذای بیش از۸۰ درصد افراد جامعه، نقشی حیاتی دراقتصاد ایران دارد. آب به عنوان مهمترین عامل، در تولید کشاورزی تأثیر بسزایی دارد. این پژوهش به منظور شناسایی شاخصهای مؤثر در توسعه کشاورزی و مدیریت آب کشاورزی مناطق روستایی دشت تبریز با استفاده از روش تحلیل عاملی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل 39 روستای دشت تبریز میباشد و اطلاعات لازم از طریق تکمیل پرسشنامه، مطالعات کتابخانهای، مراجعه به سازمان آب منطقهای و مدیریت جهاد کشاورزی فراهم گردیده است.در این مطالعه به منظور تبیین عوامل و متغیرهای اثرگذار بر مدیریت منابع آب و توسعه کشاورزی، تعداد 25 شاخص برای توسعه کشاورزی و تعداد 11 شاخص برای مدیریت آب کشاورزی در سطح روستاها انتخاب شده است. در مرحله بعد برای کاهش تعداد شاخصها به تعداد کمتری از سازههای زیربنایی و شاخصهای مؤثر از تحلیل عاملی استفاده گردید. نتایج نشان داد چهار عامل مکانیزاسیون، ساختاری، عملکرد و کشت آبی حدود 79 درصد از تغییرات واریانس کل توسعه کشاورزی و سه عامل آبهای سطحی، چاههای عمیق و چاههای نیمه عمیق حدود 61 درصد از تغییرات واریانس کل مدیریت آب کشاورزی را تبیین نمودهاند. همچنین در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارای ﻣﺰﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی (زراﻋﺖ و ﺑـﺎغداری) و عدم ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻧﻬﺎده و آب هستند، ضروری است ﻃﺮحﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﺎورزی با اولویت محصولات دارای ﻣﺰﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ اجرا شده و در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻄﺢ زﯾﺮکشت ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ مواجه اﺳﺖ، ﻃﺮحﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌه ﮐﺸﺎورزی میبایست ﺑـﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﻔﻆ و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ.
Agricultural sector taking into account its role in GNP (11%), employment opportunities (23%) and food provision (over 80%) performs a critical role in Iranian economy. Water resources are being considered as a very prominent factor with respect to agricultural sector. This study aims to investigate effective indicators regarding agriculture development as well as water management in Tabriz plain. It is based on factor analysis. Statistical society is composed of 39 villages. Data gathering technique is predominately based on questionnaire and documentation. It is further supported by getting information from ministries of agriculture and water organization. This is followed by determination of 25 indicators for the assessment of agricultural development and 11 indicators regarding water management of the study area. Deducting the number of variables requires the application of principle component analysis. This study suggests that mechanization, cropping based on irrigation system, structure and performance are capable of explaining 79 percent of the variations pertaining to agricultural development. It is argued that surface water, deep wells, semi deep wells explain 61 percent of the variations regarding water management as well. It further suggests that those counties with comparative advantages with respect to agricultural products and simultaneously not experiencing water deficiency should emphasize agricultural plans based on high priority crops. However, those encountering with agricultural problems should stress optimum resource usages and preservationissue.
خلاصه ماشینی:
"جدول شماره (٥): ضرایب اشتراک هر یک از شاخص ها بر اساس تجزیه به مؤلفه های اصلی برای شاخص های توسعه کشاورزی مؤلفه ها مرحله اولیه خروجی عملکرد در هکتار گندم آبی 1 0/845 عملکرد در هکتار جو آبی 1 0/71 عملکرد در هکتار پیاز 1 0/528 درصد بهره برداران کشاورزی با سواد 1 0/578 تعداد تراکتور به ازای هر ده هکتار اراضی زراعی 1 0/908 تعداد تریلر به ازای هر ده هکتار اراضی زراعی 1 0/852 تعداد گاوآهن به ازای هر ده هکتار اراضی زراعی 1 0/933 تعداد ماشین خرمنکوب گندم و جو به ازای هر ده هکتار اراضی زراعی 1 0/833 تعداد دیسک به ازای هر ده هکتار اراضی زراعی 1 0/825 تعداد بهرهبرداریهای دامی به ازای هر صد نفر جمعیت روستایی 1 0/945 تعداد بهرهبرداری طیور خانگی به ازای هر صد نفر جمعیت روستایی 1 0/863 تعداد بهره برداریهای زراعی به ازای هر صد نفر جمعیت روستایی 1 0/921 نسبت زمین های آبی به بهره بردار 1 0/67 درصد اراضی زراعی آبی استفاده کننده از آبیاری سطحی به کل اراضی آبی 1 0/822 درصد اراضی آبی از کل سطح زیر کشت 1 0/621 منبع : یافته های تحقیق ، ١٣٩٢."