چکیده:
«ایمان » از اساسی ترین مفاهیم اعتقادی اسلام است ، که آن را به اعتقاد قلبی همراه با اقرار زبانی و عمل جوارحی معنا می کنند. مطابق آیات و روایات ، ایمان آن گاه محقق می شود که مسبوق به معرفتی باشد. این معرفت هم می تواند اکتسابی باشد و هم فیض و عنایت الهی آن را برای انسان حاصل کند. البته در هر دو صورت ، تصدیق آن معرفت (قلبی یا لسانی ) در حوزه اختیار انسان تعریف می شود. ایمانی که از این فرآیند حاصل می شود اکتسابی است و زیربنای ایمانی قرار می گیرد که بر اساس تعابیر روایات ، آن را «ایمان موهبتی » می نامیم . ایمان موهبتی ، ایمانی است که در ورای ایمان مصطلح قرار داشته و بنا بر آیات و روایات ، عطیه و نوری است که بر قلب مومن تابانده می شود. نوشتار حاضر بر آن است که به مستندات روایی و قرآنی این نوع از ایمان بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"ایمان اکتسابی آن گاه تحقق پیدا می کند که آدمی به خداوند معرفت پیدا کرده و قلبا خدا را تصدیق کند، چرا که لازمه تصدیق خداوند معرفت به او و اقرار و عمل است ، و این همه در حوزه اختیار انسانی تعریف می شود؛ هرچند معرفتی که مقدمه تصدیق قرار گرفته ، می تواند در برخی موارد به عنایت و فیض الهی حاصل گردد.
از دیگر آیات این بخش ، آیه مبارکه سوره «مجادله » است : «أولئک کتب فی قلوبهم الإیمان و أیدهم بروح منه »؛ آنان کسانی اند که خداوند ایمان را در قلب هایشان نگاشت و ایشان را به واسطه روحی از جانب خویش تأیید فرمود (مجادله :٢٢).
برخی مفسران (بحرانی ، ١٤١٦ق ، ٥: ٧٦؛ فیض ، ١٣٨٧، ٢: ١١٨٢) به قرینه برخی روایات (کلینی ، ١٣٦٥، ٢: ١٥) که در ادامه مقاله به آن ها اشاره خواهد شد، «سکینه » را به معنای ایمان گرفته اند که در این صورت با توجه به این که فاعل «أنزل » خداوند است ، این آیه می تواند شاهد ما در بحث از موهبتی بودن ایمان قرار گیرد.
هرچند با توجه به طولانی شدن مقاله ، بحث از حوزه صراط مستقیم را به فرصتی دیگر موکول می کنیم ، اما به اجمال باید بیان داشت که قرآن در بسیاری از آیات ، خداوند را هادی به صراط مستقیم معرفی می کند و از سوی دیگر، برخی روایات نیز مصداق «صراط » را، ایمان قرار می دهند: ـ «و لتکون آیة للمؤمنین و یهدیکم صراطا مستقیما» (فتح :٢٠)."