چکیده:
این مقاله به بررسی عوامل جامعهشناختی و روندهای تاریخی دخیل در تاثیرگذاری طب ایرانی-اسلامی بر نظام طب چینی اختصاص دارد. مقاله نشان میدهد که سیاستهای داخلی و خارجی حکومت چین، جنگها، رویهی باجستانی، گسترش زبان فارسی، و تجارت از جمله مهمترین عوامل موثر بر گسترش و پذیرش نظام طب ایرانی-اسلامی در چین بوده است. از حیث تاریخی نیز تشکیل امپراتوری بزرگ مغول (تاسیس امپراتوری یوآن در چین و حکومت نوادگان چنگیز و ایلخانان مغول در ایران) موجب برقرار شدن رویههای نسبتا واحد و مشترک در دو کشور شد، و امکان تبادل فرهنگی بهخصوص در حوزهی پزشکی بین ایران و چین به اوج خود رسید. مقاله نشان میدهد که نظام طب ایرانی-اسلامی عموما در سه شکل رواج داروها و نسخههای طبی، تئوریها و فنون درمانی، و تالیف کتب پزشکی، بر نظام طب چینی اثر گذارده است. تالیف کتاب «هوی هوی یائو فانگ» بهعنوان یک دانشنامهی بزرگ طب اسلامی که مجموعهی وسیعی از نسخ طبی و داروهای گیاهی ایرانی و اسلامی را دربرمیگیرد، نقطهی عطف اثرگذاری طب ایرانی–اسلامی و نفوذ و پذیرش آن در نظام طب چینی است. این کتاب در اوایل سلسلهی مینگ[1] (1644-1368 م.) توسط جمعی از علما و اطبای مسلمان چینی بهزبان چینی تالیف شده، و منابع آن عموما کتب و نسخ پزشکان مسلمان نظیر ابنسینا و رازی است. بهعلاوه این کتاب براساس نظریهی عناصر اربعه نگاشته شده که اساسا متفاوت و مجزا از نظریهی عناصر پنجگانه در نظام شناختی چینی است. این مقاله با اتکا به جهتگیری نظری جامعهشناسی تطبیقی-تمدنی علم، و براساس مطالعهی اسناد و مدارک تاریخی، بهخصوص منابع چینی نگاشته شده است.
This article analyzes the effects of Persian-Islamic medicine on Chinese medicine from a historical and sociological point of view. It suggests that the most important factors in this regard were the policies of ancient Chinese governments, wars and tributes, commerce and also the spread of Persian language. With Mogul Empire’s occupation of China and Iran (the establishment of Yuan dynasty and Ilkhanate), the cultural exchange between the two countries reached a
peak. The Islamic medicine has affected the Chinese medicine through spreading Persian and Islamic drugs and prescriptions, medical theories and compiling medical books. “Hui Hui Yao Fang” has been regarded as a Chinese- Islamic medical encyclopedia and one of the perfect examples of the influence of Persian-Islamic medicine on Chinese medicine. The resources and master copies of the book were the works of Muslim physicians in medieval times, such the medical books of Avicenna and Muhammad Ibn Zakariyā Rāzī. The contents of the book also embodied the Persian- Islamic medical theories, such as “four classical elements”. This article has applied comparative-civilizational sociology of science and has reviewed historical, especially Chinese, documents.
خلاصه ماشینی:
ضمنا مقاله به طور موردی توضیح خواهد داد که نخستین دانش نامه ی طبی اسلامی در چین (هوی هوی یائو فانگ ) در چه دوره ای و تحت تاثیر چه عوامل زمینه ای به تالیف درآمده است ؟ اهمیت و ضرورت اکنون نوبت طرح این سئوال است که چرا پرداختن به مبادلات تاریخی ایران و چین در حوزه ی پزشکی در شرایط کنونی حائز اهمیت است ؟ در پاسخ بدوا باید به آن چه امروزه «جهانی شدن فرهنگی» نامیده میشود اشاره کرد که ماهیت جهانی شدن را گسترش و غلبه ی فرهنگی میداند و نه سیاسی و اقتصادی.
او هم چنین در سال ١٩٩١ مقاله ای در مورد نسخ خطی طبی عربی و فارسی باعنوان هوی هوی یائو فانگ و چند منبع طب تاریخی عربی و فارسی (سونگ ١٩٩١)، و مقاله ی دیگری باعنوان بررسی ارتباط مقدار خوراک دارو مندرج در هوی هوی یائو فانگ با کتب طبی قدیم عربی (سونگ و فانگ ١٩٩١) تالیف کرد که با جزئیات به تطبیق اسامی و مقدار خوراک داروها و واحد وزن دارویی در متن هوی هوی یائو فانگ و کتاب قانون ابن سینا ١ جان هون نین (张鸿年/ Zhang Hongnian) استاد فقید زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه پکن ، فصل «روابط چین و ایران » از کتاب متون باستانی پیرامون روابط چین و غرب نوشته ی جان سین لیان (张星烺/ Zhang Xinglang) را به فارسی ترجمه کرده و آن را در قالب کتاب مستقلی باعنوان تاریخ روابط چین و ایران به چاپ رسانده است .