چکیده:
متنبی(٣٠٣-٣٥٤هـ) و ناصر خسرو(٣٩٤-٤٨١هـ)، از جمله شـاعرانی هسـتند کـه حکمـت را در مضامین شعری خود جایداده و مفاهیم آن را به شکل والایی پرورانده اند. این دو شـاعر بزرگ با بیان این مفاهیم متعالی حکمـی، از سـردمداران ایـن عرصـه بـه شـمارمیآینـد و بـا وجود شباهت ها، تفاوت هایی نیز در بیان مضامین حکمی آنها دیده مـیشـود. ایـن پـژوهش ، با بررسی بسامد این مضامین ، سعی بر توضیح شباهت ها و تفاوت هـای موجـود در اشـعار دو شاعر دارد. نتایج این بررسی نشان میدهد که هر دو شـاعر، در پـی بیـان مفـاهیم حکمـی و فلسفی در شعرشان بوده اند اما ناصر خسرو، با تکیه بر اصول اخلاقـی، اعتقـادی و عملـی، از این مفاهیم ، بهرة بیشتری برده است . به نظر میرسد که او به حکم رواج اشـعار عربـی در آن زمان در میان ایرانیان و بنا بر شیوه های تعلیمی رایج در عصرخود، با اشعار متنبی آشـنا بـوده و میتوان گفت که به نوعی به مضامین و حکمت های شعر متنبی نظر داشته است .
خلاصه ماشینی:
") اما ستایش خداوند در شعر ناصرخسرو، به عنـوان مضـمونی مسـتقل مطـرح شـده اسـت و در قصاید او نمونه های بسیاری دارد: شکر آن خدای را که سوی علم و دیـن خـود ره داد و ســـوی رحمــــت بگشـــاد در مــــرا (ناصر خسرو، ١٣٨٧ : ١٢) در ابیاتی از قصیدة دیگر نیز به شکر و سپاس پروردگار آسمان و زمین میپردازد و همگـان را به فرمانبرداری و شکر نعمت هایش دعوت میکند: نبیـــنی کــه بـــر آســمـــان و زمـیـــن مـر او را خـداونــدی و مهــتری اسـت بــه طاعــت بکــن شـــکر احـســـان او کـه ایـن داد نــزد خــرد عمـری اسـت (همان : ١١٠) این بررسـی نشـان مـیدهـد کـه متنبـی در قیـاس بـا ناصرخسـرو، تحمیـد خـدا را کمتـر در حکمت های خود جایداده است .
» (دشتی،١٣٦٢: ٧٣) او همگان را به دینداری، فرمانبرداری و پرهیزگاری دعوت میکند: بشـــتاب ســـوی طاعـــت و زی دانـــش غـــره مـشـــو بـــه مـهـلـــت دنـیـــایی در کـارهـــــای دیـنـــــی و دنـیـــــایی جـــز همـچنـــان مـــباش کــه بنـــمایی (همان :٧) ٢-٤-٤- ارزش علم و خردگرایی در شعر متنبی و ناصرخسرو علم و خرد، از دیگر مضامین حکمی است که همواره مورد توجه شاعران حکیم بـوده ، متنبی نیز بدان توجه داشته و مفاهیم والایـی را در ضـمن پـرداختن بـه آن بیـان کـرده اسـت .
) ناصـر خسـرو نیـز شــکیبایی و بـزرگ منشـی را در شـعر خــود مـدنظر قـرارداده و مردمــان روزگارش را به عمل به این خصوصیات اخلاقی دعوت کرده است : منگر بـدین ضـعف تـنم زانکـه در سـخن زین چرخ پـرستـاره فـزون اسـت اثـر مـرا (ناصر خسرو،١٣٨٧: ١٢) صبر و شکیبایی در شعر متنبی، مضمونی است برای ستایش ممدوح اما شـعر ناصـر خسـرو، میکوشد چنین ویژگیهایی را در میان مردم رواج دهد."