چکیده:
محیط عامل اصلی توصیف طبیعت است. توصیف طبیعت و مظاهر آن همچون باغ و بستان و گلها و ... در عصر عباسی گستردهتر از عصر جاهلی و اموی میگردد. در عصر عباسی جلوههای تمدن و شهرنشینی به یکباره سر بر میآورد. بنابراین وصف بیشتر با استعاره و تشبیهات رخ مینماید؛ که این خود بیانگر وسعت خیال شاعر عصر عباسی است. شعر پارسی دوره منوچهری دامغانی را باید شعر طبیعت خواند، منوچهری از جمله شاعران طراز اول این دوره است. منوچهری به سبب شیفتگی به ادبیات عرب، به تقلید از شاعران عرب روی آورده، و با وجود نوآوری در شعر طبیعت، بسیاری از تشبیهات و صور خیال که توسط شاعران عصر عباسی از جمله ابنرومی و ابنمعتز وارد شعر شد؛ در شعر منوچهری آمده است. شعر توصیفی ابنرومی در این دوره تابلوهایی درخشنده و سرور انگیز از باغها و چمنزارهاست. در بیشتر این تصاویر جان بخشیدن به موجودات بیجان و عاقلانگاری نقطه مشترک با اشعار منوچهری است.
خلاصه ماشینی:
از شاعران جاهلی چون «امرؤالقیس» و «طرفة بنالعبد» و «نابغه ذبیانی» و «شنفری» در بیابانهای پر از «ربع و اطلال و دمن» یا تصویرسازیهای زیبای طبیعت سرایان بزرگ عصر عباسی همچون ابنرومی، ابنمعتز و صنوبری و سریرفاء و تصویرسازان طبیعت دلپذیر و دل انگیز اندلس یا تغزلات آغاز قصاید قصیدهسرایان قرون پنجم و ششم؛ مثلا فرخی و خاقانی و بهویژه منوچهری که اصلا شاعر طبیعت نام گرفته است و همه شاعران رمانتیک قرن نوزدهم سراسر اروپا که زمینه اصلی و چشمانداز غالب آثار شعر آنها طبیعت رنگارنگ و رویایی است.
علت پرداختن به مسأله طبیعت و جلوههای آن را در دو نکته به طور خلاصه چنین بیان مینماییم: نخست اینکه باید اعتراف کرد که طبیعت و شگفتیها و نظم در آن یکی از زیباترین و دقیقترین راههای خداشناسی است و در آیات قرآن کریم نیز نمونههای بیشماری در این باره دیده میشود که خداوند متعال پس از تصویر زیباییها و شگفتیهای خلقت طبیعت، در پایان انسان عاقل و اندیشمند را به تفکر و تدبر در علم و قدرت الهی فرا میخواند: ﴿ان فی خلق السماوات و الأرض و اختلاف اللیل و النهار و الفلک التی تجری فی البحر بما ینفع الناس و مآ انزل الله من السمآء من مآء فأحیا به الأرض بعد موتها و بث فیها من کل دآبة و تصریف الریاح و السحاب المسخر بین السمآء و الأرض لآیات لقوم یعقلون﴾ (بقره/164) چنانکه طبیعتسرایان نیز با ترسیم نگارههای طبیعت و آفریدههای خداوند، قدرت آفریدگار یکتا و سپاسگزاری را یادآور میشوند: ابن رومی میگوید: واهـا لهـا مصـطنعا لمـن شکر أثنـت عـلـی الله بـالآء المـطـر (دیوان،2002م:2/66) - شگفتا باغی چنین دلربا، شکر که را میگوید، به خاطر نعمت باران خداوند را میستاید.
چنانکه شاعر پارسی منوچهری نیز تحت تأثیر تصویرسازیهای شاعران عربی و بهویژه شاعران عصر عباسی و از جمله ابنرومی و ابنمعتز بوده است و بسیاری از تصاویر شعری زیبا و صورتهای خیالی وی در طبیعت پردازی با ابنرومی شباهت دارد.