چکیده:
بر اساس آیه 7 آل عمران، آیات الاهی دو دستهاند: محکمات و متشابهات. گونه نخست ام الکتاب و اصل آن است و گونه دوم نیز دو شناسه دارد: دستاویزی برای فتنهجویان بیماردل و تاویلپذیری، از این رو باید شناسههای محکم و متشابه را بررسی نمود. این نوشتار پاسخهای گونهگون قرآنپژوهان و مفسّران را برشمرده و همه را بر کرسی نقد نشانده و در پایان دیدگاه برگزیده را پیش نهاده است. به نظر نگارنده شناسه محکم و متشابه این است: نصّ یا ظهور آیات محکمات، بیانگر مراد واقعی گوینده آنها است، ولی متشابهات در حال برخورداری از ظهور و پیراستگی از هر گونه ابهام و اجمال و پیچیدگی لفظی و معنایی، نسبت به مقصود خدای سبحان نارسانایند. این گفته با عنایت به رهنمودهای درونی سوره آلعمران هویدا میگردد.
خلاصه ماشینی:
به نظر نگارنده شناسه محکم و متشابه این است: نص یا ظهور آیات محکمات، بیانگر مراد واقعی گوینده آنها است، ولی متشابهات در حال برخورداری از ظهور و پیراستگی از هر گونه ابهام و اجمال و پیچیدگی لفظی و معنایی، نسبت به مقصود خدای سبحان نارسانایند.
ب) کاربست ویژه و عرف خاص: «هو الذی أنزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن أم الکتاب و أخر متشابـهات فأما الذین فی قلوبـهـم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة»؛ آیهای که از ظهور عرفی برخوردار است، ولی ظاهرش گویای مراد واقعی آن نیست و مراد با نامراد مانند گشته که زمینه تأویل گزینی و فتنهانگیزی را برای بیماردلان فراهم کرده است.
شاید خاستگاه این دیدگاه استینافی دانستن «واو» در جمله «و ما یعلم تأویله إلا الله و الراسـخون» باشد؛ یعنی تأویل متشابه را جز خدا کسی نمیداند، ولی از سویی، ربطی بودن واو طرفدارانی نیز دارد، از سوی دیگر، تأویل از سنخ مفهوم یا لفظ نیست، بلکه عین و حقیقت بیرونی است، از سوی سوم تأویلداری ویژه متشابهات نیست و همه آیات، حتی محکمات را نیز در برمیگیرد.
پنجم: علامه طباطبایی در نقد این دیدگاه میشوید: در قرآن کریم هرگز آیهای یافت نمیشود که خلاف ظاهر آن مراد باشد و اگر در جایی چنین ایهامی باشد، به مفاد دیگر آیات محکم بازمیگردد؛ چون ویژگی این کتاب الاهی تفسیر بعضی با بعض دیگر است.
دیدگاه برگزیده: گویای مراد واقعی و ناگویای آن به نظر نگارنده شناسه محکم و متشابه این است: نص یا ظهور آیات محکمات، بیانگر مراد واقعی گوینده آنها است، ولی متشابهات در حال برخورداری از ظهور و پیراستگی از هرگونه ابهام و اجمال و پیچیدگی لفظی و معنایی، نسبت به مقصود خدای سبحان نارسانایند.