چکیده:
ترجمه منابع آثار و تاليفات از زبان هاي اروپايي در دوره قاجار يك داد و ستد فرهنگي، علمي و تجربي بود كه بر نگرش، جهان بيني و فرهنگ و معارف گروه هاي فعال اجتماعي ايران تاثير زيادي داشت. در اين فرآيند، رابطه زبان و فرهنگ در ترجمه به عنوان يك اصل مهم در مطالعات فرهنگي، نقش اثرگذاري در شكل گيري گفتمان ميان متن مبدا و ذهن و فرهنگ خالقان جديد (مترجمان) در جامعه ايران داشته است. آنچه كه باعث شده است تا فاصله فرهنگي ميان متن ترجمه از متن اصلي كمتر شود به اهميت نقش ترجمه و مترجم در انتقال فرهنگي و نسبت بين سياست فرهنگي و ترجمه مربوط مي شود. تاثير فرهنگ در انتخاب اثر براي ترجمه كردن، انتقال و دگرديسي اسطوره هاي فرهنگي و مفاهيم علمي و اجتماعي، تعبير نادرست و سوء برداشت هاي فرهنگي، عناصر فرهنگي ترجمه ناپذير، سانسور فرهنگي، ترجمه و سلطه زباني و نقش ترجمه فرهنگي در ساخت فرهنگي و تداوم هويت قومي، ملي و مذهبي از مسائل مهمي است كه در ترجمه هاي دوره قاجار قابل بررسي و ارزيابي است.
دوره قاجاريه از جهت رشد ترجمه كتاب هاي اروپايي حائز اهميت است. مقدمات ترجمه و چاپ كتاب در روزگار عباس ميرزا و ميرزا بزرگ قائم مقام فراهاني فراهم آمد و بعدها تشكيل دارالترجمه دربار و دارالفنون باعث شد ترجمه و نشر رونق بيشتري يابد. در اين دوره كتاب هاي بسياري چاپ و منتشر شد. علاوه بر كتاب هاي علمي، نظامي، فلسفي و اقتصادي تعداد زيادي كتاب هاي تاريخي نيز ترجمه و انتشار يافتند. با وجود اين، اگرچه اقدام به ترجمه در زمينه دانش هاي نوين اروپا براي يافتن راهي بوده است كه بدان وسيله ايران را به كاروان تمدن و دانش نوين جهاني پيوند دهد و درهاي جديد از علم و معرفت را بر روي ايرانيان بگشايد، اما اين مساله داراي معايب و نقايصي نيز بود كه شناسايي اين معايب حائز اهميت است.
خلاصه ماشینی:
با توجه به این مباحث می توان نقش ترجمه رمان ها در شیوع علوم در جوامع مقصد را یک نقش بی بدیلی دانست ، زیرا رمان ها از موضوعات متعدد علمی از جمله تاریخ ، فرهنگ ، سیاست ، اجتماع و بحران ها ســخن می گفتند و باعث می شــدند تا علم به معنای کلی آن یعنی کسب شناخت و آگاهی از اوضاع عمومی جهان را به همه گروه های اجتماعی جوامع مختلف منتقل ســازند.
در این انتقال ، امــلای واژة اروپایی به املای زبان مقصد تبدیل شد و حتی تغییرات آوایی لازم برای هماهنگ ساختن آن با الگوی آوایی زبان مقصد صورت گرفت و این مســأله از جمله روش های ترجمۀ عناصر و واژگان ذهنی ، فکری و فرهنگی مترجمان ایرانی بود که حتی از آن با عنوان «قرض گیری فرهنگی »١٧ یاد می شد.
M. M Ringer, Education Religion, and the Discourse of Cultural Reform in Qajar Iran (Costa Mesa, CA: Mazda publication, 2001), P.
اما در مســیر فرآیند این نقــل و انتقال ، موانع و محدودیت هایی وجود دارد که می تواند بر تصمیمات و روش های مترجم تاثیرگذار باشــد، زیرا ترجمه کاربرد اصول ، قراردادها، ارزش ها و باورهای خاصی است که لزوما در دو فرهنگ و زبان مبدأ و مقصد یکسان نیستند.
٥٠ نتیجه گیری ویژگی اساسی برنامه نوگرایی در دورة قاجار ترجمه و نشر آثار در زمینۀ علوم ، تاریخ ، تراجم ، احوال ، ســیاحت نامه و ادبیات از زبان های غربی به فارســی بود.