چکیده:
در تبيين ديدگاه هاي نجات شناختي مذاهب كلامي بايد بررسي شود كه نجات انسان در جهان آخرت، جنبه استحقاقي دارد يا تفضلي و اينكه اين به تدبير دنيوي بشر مربوط است يا تقدير ازلي الهي. سپس مي توان جايگاه خدا و انسان را در آموزه نجات شناختي يك مكتب به درستي تعيين نمود. مطالعه و بررسي تاريخ انديشه هاي كلامي نشان مي دهد پاسخ هاي كلام اسلامي به اين پرسش ها، در قالب سه ديدگاه نجات شناختي قابل تفكيك و معرفي است: 1. ديدگاه خدامحور اشاعره؛ 2. ديدگاه انسان محور معتزله؛ 3. ديدگاه خدا ـ انسان محور شيعه. در اين نوشتار سعي شده تا اين سه ديدگاه نجات شناختي به اختصار معرفي شود و مباني فكري هر يك از آنها تبيين گردد. در پايان نيز مزاياي ديدگاه تركيبي شيعه (ديدگاه خدا ـ انسان محور) بيان خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"اصل عفو و رحمت الهی شیعه در مورد کسانی که در کنار ایمان و اعمال صالح خود، گناهی هم مرتکب شدهاند و پیش از مرگ، امکان و توفیق توبه پیدا نکردهاند، بر این باور است که اگر خطایای آنها خرد و قابل چشمپوشی باشد، به دو صورت: فیض و عنایت مستقیم الهی (عفو الهی) و فیض و عنایت و عفو غیرمستقیم خدا (شفاعت اولیاءالله)، تخفیف یا رفع عقاب پیدا نموده، برای همیشه به پاداش و ثواب بهشت الهی دست پیدا میکنند؛ ولی اگر آگاهانه و تعمدی، گناه فاحش و دور از انتظاری مرتکب شوند یا حقالناسی بر گردن داشته باشند، متناسب با جرم و گناه ارتکابی، متحمل عقاب و کیفر موقت میشوند و پس از آن، به پاداش ابدی اعمال و عقائد نیک خود دست مییابند.
(حلی، 1413: 416 ـ 415؛ طوسی، 1406: 105) نتیجه دیدگاه نجاتشناختی خدا ـ انسانمحور شیعه در برخی از مؤلفههای نجات، با مکتب معتزله اشتراکنظر دارد (ایمان، عمل صالح و توبه) و در برخی از عناصر و عوامل نجات، با مذهب اشاعره همسخن است (عفو الهی و شفاعت)؛ ولی نباید آن اشتراکنظر و این همسخنی را از نوع اشتراک معنوی و وحدت عقیده تفسیر نمود؛ زیرا شیعه: الف) برخلاف معتزله، ایمان، عمل صالح و توبه را مؤلفههای صددرصد انسانی نجات ارزیابی نمیکند و در عین حال که علت اخیر و فاعل قریب کنشها و افعال یادشده را عامل انسانی برمیشمرد، توفیق، فیض، مدد و هدایت تکوینی و تشریعی الهی را حتما در حدوث آنها مؤثر میداند."