تحلیل و نقد برداشت دکارت از خدا مقاله

تصوير دكارت از «خدا»، جوهري نامتناهي، سرمد، تغييرناپذير، قائم به ذات، عالم مطلق، قادر مطلق و آفريننده هر موجود ديگري است. تقرير وي از برهان وجودي براي اثبات خدا، چندان تازگي ندارد و جذابيت آن بيشتر از اين جهت است كه او ديدگاه مكانيستي و هندسي خويش از جهان را با توسل به اثبات وجود خدا توجيه مي كند و ازاين رو خدا در فلسفه دكارت، شان وجودي ندارد؛ بلكه شان او معرفتي است كه درنتيجه با خداي واقعي، فاصله عميقي پيدا مي كند. به باور دكارت، خدا عالَم را مانند دستگاه عظيمي از اجسام متحرك آفريده و آن را به حال خويش رها ساخته است تا به حركتش ادامه دهد كه اين با انتقاد مخالفان مواجه شده است. پرسش درباره خداي موردنظر دكارت اين است كه آيا واقعاً او خداي وجودي و حقيقي است و دكارت به آن اعتقاد ديني دارد يا اينكه اين خدا بيشتر براي تضمين معرفت يقيني و تبيين جهان موردنظر دكارت با روش مكانيكي و هندسي طراحي شده است؟ اين مقاله درپي تحليل و بررسي اين پرسش و نقد ديدگاه دكارت از سوي برخي از متفكران غربي و فيلسوفان مسلمان است.

"مرسن و گاسندی در اعتراضات خود، ضمن نفی تکافؤ علی، اعتقاد دارند که اولا، این اصل تنها در علیت مادی جریان دارد؛ ثانیا، علت فاعلی خارجی و معلول دارای طبیعت متفاوت‌اند؛ ثالثا، لازم نیست علت معطی کمال به معلول، آن کمال و واقعیت را در خود داشته باشد؛ بلکه می‌تواند آنها را از جای دیگر گرفته باشد؛ رابعا، حتی اگر آن ذات متعالی نبود یا ما از وجود او بی‌خبر بودیم، باز هم در خودمان زمینه‌های کافی برای تصور و شکل‌دهی آن مفهوم را داشتیم. (همان) دکارت در تحقیق درباره منشأ حرکت، از فاعلیت الهی سخن به میان می‌آورد؛ زیرا خداوند اولین علت حرکت در عالم است؛ به علاوه اینکه، او مقدار ثابتی از حرکت را در عالم حفظ می‌کند؛ به‌گونه‌ای که هرچند نقل و انتقالی در حرکت واقع می‌شود، مقدار کلی آن ثابت باقی می‌ماند: «به نظر من واضح است که کسی غیر از خداوند نیست که با قدرت کاملۀ خویش، ماده را با حرکت و سکون اجزای آن خلق کرده باشد و با مشیت بالغۀ خویش هم‌اکنون در عالم، همان‌قدر حرکت و سکونی را که به هنگام خلق آن ایجاد کرده بود، حفظ می‌کند؛ زیرا هرچند حرکت فقط حالتی از احوال مادۀ متحرک است، با وجود این، ماده مقدار خاصی از حرکت را که هرگز قابل زیادت و نقصان نیست، حفظ می‌کند؛ ولو اینکه در برخی از اجزای آن، گاهی حرکت بیشتر و گاهی حرکت کمتری وجود دارد."