چکیده:
در بررسی اِسنادی روایات اصلی جمع قرآن، نقش ابن شهاب زُهری به عنوان جامع و حلقه مشترک این روایات، به خوبی به چشم میخورد. راویان این دسته روایات عمدتاً مدنی بوده و حکایت از جمع قرآن توسط ابوبکر، عمر و عثمان دارند. با توجه به جایگاه محوری زهری به عنوان نمایندۀ گروه مدنی «اصحاب اثر» در ربع نخست سدۀ دو هجری و نیز به عنوان اولین مدوّن حدیث نبوی، به نظر میرسد وی اصلیترین منبع نقل حدیث برای راویان بعد از خود بوده است. ازاینرو وی روایاتی از جمع قرآن را که در انتهای قرن یک هجری در مدینه رایج بوده، نقل کرده و رواجدهندۀ اصلی این روایات، بعد از خود بوده است. تعلق زهری به بوم مدینه و درنتیجه، «مدنیگرایی» او در امتداد روحیۀ انحصارگرایی علمای مدینه باعث شد تا به دنبال یکسانسازی مصاحف و اصل قرار دادن مصاحف مدینه، تنها ایشان به روایات مشهور جمع قرآن اهتمام ورزند. زهری تنها سه خلیفۀ اول را جزو خلفای راشدین شمرده و عثمان را افضل از حضرت علی میدانسته است. بدین ترتیب «عثمانیگری» زهری و ارتباط و کارگزاری مستمر او در دستگاه خلافت اموی که در طراحی و ترویج جریان عثمانیه نقش اساسی را ایفا کردند، باعث میشد دربارۀ روایات جمع قرآن تنها به نقل و ترویج روایات مشهور جمع قرآن بپردازد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به جایگاه محـوری زهـری بـه عنـوان نماینـدة گـروه مـدنی «اصحاب اثر» در ربع نخست سدة دو هجری و نیز به عنوان اولین مدون حدیث نبوی، به نظر میرسد وی اصلیترین منبع نقل حدیث برای راویان بعد از خود بوده است .
ازاین رو وی روایاتی از جمع قـرآن را کـه در انتهای قرن یک هجری در مدینه رایج بوده ، نقل کرده و رواج دهندة اصلی این روایات ، بعد از خود بوده است .
یکی از مهم ترین این جریان ها، گرایش بومی و منطقه ای است که در میان شهرهای مختلـف مبنـی بـر اختصـاص ویژگـیهـا و خصایص متمایز و جداگانه برای هر شـهر، و رد و رفـض هـر نـوع خصیصـه و عنـوان غیربومی است ؛ برای مثال ، در موضوع مورد بحث ما، کوفیها به حفظ مصـحف خـاص خود(یعنی مصحف ابن مسعود) علاقه مند بودند و با ترویج و استفاده از هر نوع مصحف دیگری در کوفه مخالفت میکردنـد؛ اگرچـه نسـبت بـه رواج مصـاحف دیگـر در بقیـه شهرهای اسلامی مخالفتی نشان نمیدادند.
p ,٢٠٠١ ,Motzki) در این میان ، هارالد موتسکی مستشـرق معاصـر بـا تکیـه بـر دیــدگاه شــاخت مبنــی بــر مقایســه تمــام اســانید مختلــف یــک مــتن و یــافتن حلقــه مشترک(Common Link) اقدام به تحلیل اسانید روایات جمع قرآن کرده و بـه موقعیـت ابن شهاب زهری به عنوان حلقه مشترک این روایات پی برده است .
»(ابـن عسـاکر، ١٤٠٢ق ، ص ١٠٤) از دیگر شواهد طول اقامت زهری در مدینه در زمان رفت وآمدش به شام ، این اسـت که وی یکی از شیوخ اصلی مالک است که روایات زیادی در موطأ از او نقل شده اسـت .