چکیده:
اضداد یکی از انواع روابط معنایی بین الفاظ و از مباحث لغوی است که در متون تفسیری و در ذیل مباحث ادبی مورد توجه مفسران قرار گرفته است. این مقاله بر آن است که پدیدة اضداد در تفسیر مجمع¬البیان و روض الجنان را، بنا به جایگاه ویژة مباحث لغوی در این دو تفسیر، مورد کندوکاو قرار دهد. از این رو با نگاهی به پیشینة اضداد و اشاره به دیدگاه های موافقان و مخالفان، اضداد در علوم قرآن و جایگاهش در مجمع البیان و روض الجنان را مورد ارزیابی قرار داده است. رهاورد این پژوهش، معطوف به این حقیقت است که طبرسی و ابو الفتوح با پذیرش وجود کلمات اضداد در قرآن، در تفسیر آیاتی که این کلمات در آن ها به کار رفته اند، از معانی متضادشان بهره برده اند
خلاصه ماشینی:
گاهی این معانی در برابر هم اند که به عنوان متضاد از آنها یاد می شود؛مثل ظن که به معنای شک ویقین در قرآن استعمال شده است ؛ یعنی برای مثال در جایی ان مشدده یا مخففه کـه برای تحقیق است اگر بعد از ظن به کار رود قرینه بودن ظن به معنی یقین است .
» (ابن فارس،٩٩) وی اضداد را یکی از سنت های اعراب دانسـته و با اشاره به منکران اضداد، می گوید کسانی که وجود ترادف را در زبان عربی روایت کردند، همانان روایت کردند کـه عرب، دو متضاد را به یک اسم نامگذاری می کند.
(سیوطی ،٣٩٦) از دیگر شرایطی که برای تحقق اضداد بر شمردهاند، این است که کلمه و وابسته های آن، در هنگام دلالت بر هر دو معنای متضاد، اتحاد و یگانگی داشته باشند.
در تمامی لغات اضدادی که طبرسی به عنوان اضداد برشمرده است ، تنها در دو کلمة «صریم و قـروء» بـه رابطـة بین دو معنای متضاد این کلمه اشاره کرده است .
» (همان،١٥٩-١٦٠) ابوالفتوح به هر دو معنای ند اشاره کرده و در تفسیر این کلمه سعی در جمع بین هر دو معنـی داشـته اسـت .
ابوالفتوح نیز این کلمه را از اضداد می داند و می گوید: ««شعب » از اضداد است به معنی جمع باشـد و بـه معنـی تفریق ، و مرگ را برای این شعوب گویند.
به عنوان مثال، طبرسی در تفسیر آیة نحن جعلناها تذکرة و متاعا للمقوین (الواقعه ،٧٣) بـه هـر دو معنـای کلمة «المقوین » که از اضداد است اشاره می کند.
(
, 
, 
)
