چکیده:
قدمت انگاره جغرافیایی «هفت کشور» به دوران آغازین هندوایرانی بازمی گردد. پس از جدایی هندیان و ایرانیان، روایت آغازین هندوایرانی هفت پاره بودن زمین، با توجه به شرایط اقلیمی سرزمین های جدید و تغییرات دینی و سیاسی دگرگون شده و به صورت های کنونی درآمده است. مقایسه متون کهن ایرانی و هندی، به ویژه اوستا و ویشنو پورانه، نشان می دهد که در طرح کلی روایت اصلی هندوایرانی، جهان به هفت پاره تقسیم شده بوده که یک پاره در میان بوده و شش پاره دیگر بر گرد آن قرار داشته اند. از میان این هفت سرزمین، که توسط موانعی از یکدیگر جدا شده بودند، در آغاز تنها پاره میانی مسکون بوده است، اما بعدها پس از انشعاب مردم از پیش نمونه نیای آغازین، سایر نواحی هم مسکون شده اند. در متون اوستایی، همچون هندی، نام های جدیدی جایگزین نام های آغازین شد. بعدها با گسترش آیین مزدیسنی و انتقال نیروی سیاسی از شرق به غرب فلات ایران، هفت کشور متون اوستایی نیز دچار تغییر شده و در متون فارسی میانه با تغییر جهات شرقی و غربی با افق جغرافیایی جدید، که بنا بر آن سرزمین میانی در غرب فلات ایران قرار داشت، منطبق گشت. این میراث تقسیم هفت گانه به صورت مستقل در منابع مربوط به دوره هخامنشی نیز مشاهده می شود که در آن به صورت کم رنگ ردپای یک تقسیم هفت گانه در سازماندهی شهرب های هخامنشی دیده می شود.
خلاصه ماشینی:
"اگرچه میتوان با نظر نیبرگ مبنی بر این که جغرافیای هفت کشور از طریق یشت دهم به سایر بخش های اوستا رسیده است موافق بود، اما خونیرس را ظاهرا بر اساس لقبی که در یشت دهم به آن داده شده است ، یعنی baml به معنی درخشان و تابان ، باید با سرزمین بلخ ــ و نه مرو آن چنان که نیبرگ میگوید ــ یکی دانست که در منابع متأخر پهلوی و دورة اسلامی مکررا با همین لقب (فارسی میانه : bamlg و فارسی نو: بامی) یاد شده است .
همچنین باید این نکته را در نظر گرفت که افق جغرافیایی منعکس شده در نوشته های سلطنتی هخامنشی تحت تأثیر فتوحات پهناور شاهان نخستین این دودمان گسترش بسیاری یافته بود و هخامنشیان ، حتی اگر با سنت اوستایی هفت کشور نیز آشنا بوده اند، آن را فاقد کارایی لازم برای نشان دادن پهنۀ سرزمین های شاهنشاهی میدیده اند.
٣. نتیجه هر دو روایت هندی و ایرانی دارای اشتراکاتی هستند که نمیتوان از آن ها چشم پوشی کرد و میتوان صورت نخستین هندوایرانی را دارای یک سرزمین مرکزی خونیرثه و جمبو دویپه دانست که در مرکز آن ها یک کوه اساطیری– هرا (البرز) و سومرو (مرو) – قرار گرفته و شش بخش دیگر در پیرامون آن قرار دارند و نیز اینکه هفت بخش توسط موانعی از یکدیگر جدا شده اند."