چکیده:
ماهیت دو جشنی که در دوره ساسانی آبریزگان و آذرجشن نامیده می شدند، به دلیل درک نادرست تقویم ساسانی، در تحقیقات جدید ناشناخته مانده است، اما تفسیر درست این تقویم، که بیرونی آن را شرح داده، می تواند ماهیت این جشن ها را به خوبی مشخص کند. این مقاله نشان می دهد که رسم برگزاری این دو جشن به پیش از زمان پیدایش جشن هایی که با یکسانی نام ماه و روز برگزار می شدند برمی گردد. به علاوه، این دو جشن انگیزه بنیادین انتخاب نام های تیر و آذر برای ماه نخست تابستان و ماه آخر پاییز در زمان تاسیس تقویم ایرانی بوده اند. در این مقاله رسوم مرتبط با این دو جشن در دوران ساسانی مطالعه می گردد و سازوکار برگزاری جشن های فصلی در سال سیار تقویم ساسانی نشان داده می شود. همچنین دلیل پیدایش بدیل های غیرفصلی این دو جشن و نیز جشن هایی که با یکسانی نام روز و ماه در تقویم زرتشتی برگزار می شدند واکاوی می گردد و در نهایت، تحولات پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی در زمان برگزاری این دو جشن در دوران پیش از تاسیس تقویم جلالی و پس از آن تا زمان حاضر بررسی می شود.
خلاصه ماشینی:
"ادامه بحث ) معرفی کرده است و اگرچه کبیسه به آن صورت که بیرونی و نویسندگان دوران اسلامی تصور میکردند در تقویم اعمال نمیشد، اما تصریح بیرونی به برگزاری برخی مناسبت ها بر حسب فصول چهارگانه گوناگونی جشن های کهن را به لحاظ ارتباط آنها با تقویم نشان میدهد.
برای جشن های فصلی که پس از سقوط ساسانیان از موضع فصلی خود فاصله گرفته بودند، تعبیرهای جدیدی به وجود آمد، چنانکه گردیزی در سدة پنجم هجری آذرجشن را، که در اصل جشن آغاز فصل زمستان بود اما به روزگار او به آخر ایام تابستان افتاده بود، «اول تغییر هوا و میل کردن هوا به سردی و رغبت مردمان به آتش (19) افروختن » تعبیر کرده است (گردیزی،١٣٨٤: ٣٥٠).
«آیین چله زری» که در برخی روستاهای ملایر در شب سیام آذرماه انجام میگیرد احتمالا نه تنها به جهت سنت هایش ، بلکه در نام خود نیز ادامۀ آذرجشن کهن است : افروختن شمع به دست افراد خانه ، نهادن بشقاب های نقل ، روشن کردن شمع به دور دختر جوانی که به نام چله زری عروس شده و بر تخت نشسته ، و آتش بازی زنان و دختران خاستگاه رسم چله زری را در آذرجشن باستانی نشان میدهد (برای توصیف این آیین رک .
اگرچه خاستگاه تقویم دیلمی همان تقویم کهن ایرانی با سال سیار آن است ، اما تنها به علت گذشت نزدیک به یک دور بزرگ تقویمی از زمان خسروان است که موقعیت زمانی ماه های این تقویم با موقعیت فصلی ماه ها در روزگار خسروان (تقریبا) برابر شده است ؛ وگرنه بهمن ماه تقویم عادی کهن (ساسانی و یزدگردی) و ورفن تقویم محلی دیلمی در گذشته در فصول چهارگانه سیار بودند."