چکیده:
سبکشناسی، به عنوان یکی از روشهای تحلیل متون ادبی امروزه بیشتر بر پایه «هنجارگریزی» استوار است. این نظریه که گاهی از آن با عناوینی چون «انحراف از نرم» یا «عدول از زبان معیار» یاد میشود، یکی از مهمترین یافتههای صورتگرایان روس است و تاکید آن بر تمایز یک اثر ادبی از صورت عادی زبان است. از آن جمله میتوان به هنجارگریزی در عرصه دستور زبان یا همان بخش نحوی آن اشاره کرد که به شکل جابجایی ارکان جمله و دخل و تصرف در آن نمود پیدا میکند.قرآن کریم که نمونة کامل سخن و در اوج فصاحت و بلاغت است، دارای جنبههای مختلف زیبایی ادبی است. با این پیشفرض، پژوهش حاضر کوشیده است تا با پاسخ دادن به پرسشهای زیر گوشهای از زیباییهای پنهان در این کتاب شگرف و اعجاز ادبی آن را در حد توان آشکار نماید.- کدامیک از روشهای هنجارگریزی نحوی در قرآن کریم کاربرد و بسامد بیشتری دارد؟ - این روشها چه اهداف زیبایی شناختی و معناشناسانهای را دنبال میکند؟ - تاثیر فرایند مذکور در ارتقای سطح زبانی متن چقدر است؟ بدین منظور سورة مبارکة «کهف» از دیدگاه هنجارگریزی نحوی و با روش توصیفی - تحلیلی به عنوان جرعهای از دریای بیکران کلام الهی مورد بررسی قرار گرفته است.نتیجة تحقیق نشان میدهد که تقدیم و تاخیر هدفمند ارکان جمله، با اهدافی چون اهتمام و اختصاص؛ حذف، برای درگیر نمودن ذهن مخاطب و برانگیختن احساسات و تخیل وی؛ اضافه که موجب اضافه شدن معنا و تقویت و تاکید مطلب میگردد؛ و گونههای مختلف التفات در ضمایرکه باعث تغییر سبک یکنواخت متن میشود و نیز خواننده را به پیگیری، تفکر و یافتن اسرار متن وامیدارد، از پر بسامدترین نمونههای هنجارگریزی نحوی در این سورة مبارکه بشمار میآیند که موجب برجسته سازی متن آن گردیده و به تبع آن معانی ویژهای را به مخاطب القا نمودهاند.
خلاصه ماشینی:
"در این آیه شریفه که از زبان خضر(ع) خطاب به موسی(ع) درباره علت معیوب کردن کشتی که بر آن سوار بودند بیان شده است، بار دیگر از زبان معیار عدول شده و هنجارگریزی از طریق تقدیم و تأخیر صورت گرفته است؛ چرا که ترس از غصب کشتی مستمندان توسط پادشاه علت معیوب ساختن آن بوده است و طبعا میبایست در ابتدا ذکر شود اما بر خلاف معمول در آخر کلام آورده شده است.
به نظر میرسد دلیل این هنجارگریزی آن است که چون در ابتدا صحبت از جهنم است، برای ترساندن کافران و نشان دادن عظمت موضوع از ضمیر جمع استفاده شده است؛ اما در ادامه با اضافه شدن واژه «ذکر» به ضمیر متکلم وحده، این مطلب به مخاطب القا میشود که ذکر، تنها به ذات بیهمتای الهی اختصاص دارد و شایسته نیست که دیگری را با خداوند در این امر شریک قرار داد.
در اینجا برای مطالعه بعد ساختی یا به تعبیر دیگر، هنجارگریزی نحوی، به مطالعه جابجایی هدفمند ارکان جمله و چینش غیر معمول آنها پرداخته شده و مواردی چون تقدیم و تأخیر هدفدار، حذف و اضافه در متن و تغییر سبک آن (التفات) از جنبههای گوناگون بررسی گردیده و از این رهگذر نتایج زیر به دست آمده است: - قرآن کریم به عنوان معجزه جاودانی که در قالب یک متن پیش روی بشر است، دارای زیباییها و لطائف فراوانی است که برای کشف آن باید از دیدگاه معناشناسانه مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد."