چکیده:
تصحیح و اصلاح تصحیفهای انجامشده در متن آساننمای شاهنامه، همواره یکی از مهمترین اهداف مصحّحان و شارحان بوده است. داستان رستم و سهراب، بهترین مصداق این واقعیت است. با بررسی این داستان و شروح مختلفی که از حدود پنجاه سال پیش تاکنون بر آن نوشته شده است، میتوان دریافت که در طول زمان به سبب تسامح کاتبان، ضبط بسیاری از ابیات این بخش شاهنامه، تغییرات فراوانی کرده است. یافتن شکل صحیح آن، مستلزم دقّت نظر بیشتر و تکیهنکردن به یک نسخة خاص است. در آثار گزیده و متون درسی دانشگاهی، مشکلات لغوی و معنایی داستان رستم و سهراب توضیح داده شده است؛ اما در شرح بسیاری از ابیات مبهم، وحدت نظر وجود ندارد و همچنان دربارۀ آن بحث و تحقیق میشود. در این مقاله چهار بیت بحثبرانگیز این داستان با نظریات مختلف در شرحها بررسی و واکاوی میشود و با تبیین انتقادی همة نظرها، پیشنهادهایی برای ضبط و توضیح صحیحتر ارائه میشود.معیار اصلی این تحقیق در توضیح و تصحیح ابیات، استناد به شواهد متعدّد و مشابه از شاهنامة فردوسی است؛ معیاری که متأسّفانه در بسیاری از شرحهای شاهنامه به آن بیتوجّهی شده است.
Rostam and Sohrab as one of most exciting stories of Persian national epic، has been considered by editors and commentators a long time ago، and publication of numerous books and articles concerning of this poem، particularly about the difficulties of the text proves this claim، however، several of which are college textbooks to explain the lexical and semantic problems which have، in many cases، no consensus and there is still debate in discussion and is being researched. The verses which are disputable in this article have different explanations in many commentaries. In two lines، distorted words created problems and in the other two cases، transmission of lines is making semantic ambiguity. In this study، along with review of commentators and express ideas and weaknesses aspects of explanations it was trying to solve as much as possible semantic ambiguity of these verses. The main criterion of correction is، the citation of various evidence from the text of Shahnameh، which has ignored in many commentaries
خلاصه ماشینی:
با وجود اینکه بسیاری از مشکلات تصحیح و شرح ابیات داستان رستم و سهراب در ضمن پژوهش های چند دهۀ اخیـر با دقت استادان این فن در کتابها و مقالات مفصل و نیز یافتن نسخه های خطی کهن برطرف شـده اسـت ، همچنـان در متن این داستان، مسائل متعددی وجود دارد که در باب ضبط و معنـای درسـت آن، بحـث مـیشـود.
٢ـ ابیات بحث برانگیز ٢ سخن زیـن درازی چـه بایـد کشـید هنــــر برتــــر از گــــوهر ناپدیــــد در اوایل دـا١ستان و در توصیف کارآگهان افراسیاب دربارة روحیۀ جنگجویی و سلحشوری سهراب آمده است : خبـــر شـــد بـــه نزدیـــک افراســـیاب کـــه افگنـــد ســـهراب، کشـــتی بـــر آب هنـــوز از دهـــن بـــوی شـــیر آیـــدش همــــی رای شمشــــیر و تیــــر آیــــدش زمـــین را بـــه خنجـــر بشـــوید همـــی کنــــون رزم کــــاووس جویــــد همــــی ســپاه انجمــن شــد بــرو بــر بســی نیایـــد همـــی یـــادش از هـــر کســـی ســخن زیــن درازی چــه بایــد کشــید هنـــــر برتـــــر از گـــــوهر ناپدیـــــد (فردوسی، ١٣٧٣: ١٤٣/١٨٠/٢-١٤٧) مصراع: «هنر برتر از گوهر ناپدید» در تصحیح های مختلف شاهنامه به شکل های گونـاگونی ضـبط شـده اسـت و در نتیجه در شرحهای این داستان، توضیح و معنای آن متفاوت است .
٨- رستگار فسایی بر اساس تصحیح خالقی مطلق ، مصراع دوم را چنین خوانده است : «همی برتر از گوهر آمد پدید» و در شرح بیت مینویسد: «چرا سخن را طولانی کنیم (کش بدهیم )؟ ماحصل سـخن آن اسـت کـه برتـری سـهراب بـه خاطر اصل و نسب اوست » (رستگار فسایی، ١٣٦٩: ١٧٠) و در ادامه به ذکر شرح انوری و شعار بسـنده مـیکنـد.