چکیده:
گرچه روابط دوجانبه ایران و روسیه سابقه طولانی دارد، اما همواره نشانه هایی از تنش، بی اعتمادی و ابهام در روابط این دو کشور وجود داشته است. در مقطع تاریخی 1357– 1320ش. سیاست قدرت های بزرگ در برابر کشورهای جهان سوم و از جمله ایران، به طور کلی براساس قواعد جنگ سرد تدوین و اجرا می شد. وضع ایران پس از جنگ جهانی دوم نامناسب بود و پس از کودتای 28 مرداد 1332 از زیر نفوذ سنتی انگلیس، زیر سایه قدرت نوخاسته آمریکا درآمد. در محاسبات سیاسی آمریکا، ایران با توجه به نزدیکی و طول قابل توجه مرز با شوروی، در موقعیتی مهم و حساس جای داشت و به همین سبب، دو قدرت بر سر ایران کشمکش داشتند. بررسی و تبیین عوامل موثر بر سیاست خارجی ایران در برابر شوروی و زمینه های تعامل و تقابل دو کشور در دوره پهلوی دوم، به صورت توصیفی- تحلیلی موضوع تحقیق حاضر است، تا از این طریق بتوان به درک مناسبی از روسیه کنونی، میراث دار اصلی اتحاد جماهیر شوروی، دست یافت. بی تردید شناخت روسیه، در عرصه سیاست خارجی اهمیت بسیار دارد.
خلاصه ماشینی:
"در آذربایجان و کردستان ، کسانی علم خودمختاری برافراشته بودند و روس ها از خروج نیروهای نظامی خود از خاک ایران خودداری کرده و در پی حمایت از جدایی طلبان برآمده و خروج ارتش سرخ از ایران را به امضای توافقنامۀ نفتی و ایجاد شرکت مختلط نفت ایران و روس برای سرمایه گذاری مشترک در نفت شمال مشروط کرده بودند و شکایت ایران هم در شورای امنیت سازمان ملل راه به جایی نبرد، در این شرایط ، قوام السلطنه ، نخست وزیر وقت ، با زیرکی توانست توطئه روس ها را خنثی کند و به همین سبب ، برقراری روابط عادی با شوروی در صدر برنامه های او قرار گرفت : عوامل روس ها مانند حزب توده را در قدرت مشارکت داد؛ انتشار برخی مطبوعات و روزنامه ها را آزاد کرد و توانست با جلب اعتماد روس ها، زمینه های امضای موافقتنامۀ قوام -سادچیکف را فراهم آورد.
در سال های حکومت مصدق ، تجارت خارجی ایران با شوروی اهمیت ویژه یافت ؛ با این حال و به رغم ابراز علاقۀ دو طرف به توسعۀ روابط تجاری و اقتصادی ، سهم اتحاد شوروی در کل مبادلات بازرگانی ایران کمتر از ٥/٢% بود (ازغندی ، ١٣٨٧: ٢٢٧-٢٢٢).
پس از اشغال ایران و رد موافقتنامه قوام - سادچیکف مجلس پانزدهم و همچنین سوء قصد به جان شاه و چرخش ایران به سوی اردوگاه غرب به رهبری آمریکا و تنش در روابط دو ابرقدرت ، تا روی کار آمدن دولت های رزم آرا و دکتر مصدق ، روابط دو کشور بیشتر تیره بود."